De ‘super-app’ WeChat wordt in de Verenigde Staten mogelijk verboden. Dat is niet zo gek, want de app heeft zoveel mogelijkheden dat hij voor veel Chinezen de internetbrowser vervangt. En dat alles onder toeziend oog (lees: censuur) van de Chinese overheid.

De Verenigde Staten en China strijden om werelddominantie. Wat in 2018 begon als een conflict om eerlijke handel, mondde uit in een geopolitieke strijd waarvan het einde nog lang niet in zicht lijkt.

Met twee decreten verbiedt de Amerikaanse president Donald Trump transacties van Amerikaanse bedrijven en personen met WeChat (en het Chinese moederbedrijf Tencent) en TikTok (en het Chinese moederbedrijf ByteDance). De maatregelen gaan half september in, tenzij een Amerikaans bedrijf de apps koopt.

Onduidelijk of apps nog te gebruiken zijn

Het is nog onduidelijk of beide apps in Amerika straks nog te gebruiken zijn en wat er precies met ‘transacties’ wordt bedoeld. Officieel wil Trump hiermee de Chinese overheid toegang ontzeggen tot Amerikaanse gegevens. Het past in een trend, waarbij de regering-Trump het leven van Chinese technologiebedrijven (denk aan Huawei) zuur maakt. Maar ook in andere landen, zoals India, zwelt de kritiek op Chinese bedrijven aan. Hun rest de onmogelijke opgave aan te tonen dat zij niet onder toezicht staan van de Chinese staat.

Salah-Eddine Bouhmidi werkt als beleggingsspecialist bij beursbedrijf IG. ‘Ik denkt dat het Trump niet zozeer om privacy gaat, maar dat vooral de angst voor opkomende Chinese techbedrijven regeert,’ zegt Bouhmidi tegen EW. Zo verliezen Amerikaanse techbedrijven marktaandeel ten opzichte van Chinese concurrenten, die sneller meer waard worden. Bovendien wil Trump de presidentsverkiezingen winnen. En zoals Trump graag zegt: ‘Niemand is harder voor China dan ik.’

Bouhmidi: ‘Ik krijg steeds meer vragen van beleggers over Chinese (tech)aandelen. Ze zijn in trek. Het is een Amerikaans probleem dat China meer macht krijgt over verscheidene media, de filmindustrie, games en marketing,’ Zo heeft Tencent, het moederbedrijf van WeChat, veel geïnvesteerd en zo onder meer belangen in bijvoorbeeld Ubisoft (dat de serie computerspellen Far Cry uitbrengt), Epic Games (Fortnite) en Blizzard (World of Warcraft), maar ook in Tesla en Spotify. Tencent is, als je kijkt naar de beurswaarde, het op acht na grootste bedrijf ter wereld en een van de grootste internetbedrijven wereldwijd.

Eén super-app waarop bijna alles kan

WeChat (de Chinese versie heet Weixin en kan contact maken met WeChat-gebruikers) is een zogeheten super-app. De mogelijkheden zijn eindeloos: je kunt er  bankzaken mee doen en creditcards beheren, je hebt toegang tot sociale media (zo lijkt WeChat Moments op de Facebook-tijdlijn), je kunt er het laatste nieuws op bekijken, het weer checken, netwerken, spelletjes doen, een vlucht of hotel boeken, vervoer regelen, podcasts beluisteren, daten, shoppen, een doktersafspraak inplannen, geld doneren aan goede doelen of familie, bloggen – voor bedrijven – (groeps)chatten en meer.

Veel Chinezen in het buitenland gebruiken de app om met familie en vrienden in het thuisland te communiceren. WeChat vervangt voor veel Chinese internetgebruikers voor een deel de traditionele internetbrowser. Sinds 2014 gebruiken Chinezen vaker een mobiel dan een desktop om te surfen.

Een duizelingwekkende 1,2 miljard actieve gebruikers

WeChat is, met meer dan 1,2 miljard actieve gebruikers, zo groot dat andere bedrijven betalen om hun diensten op de app te mogen aanbieden – apps in een app dus. Zo kun je met WeChat een menu bij fastfoodrestaurant Burger King bestellen.

In een toenemend aantal Chinese steden raakt de app steeds verder verweven met het Chinese publieke domein. Op sommige locaties kun je WeChat gebruiken om je officieel te identificeren of via een chatbot een zelfdiagnose (voor bijvoorbeeld het coronavirus) te doen. Steeds meer lokale overheden bieden onlinediensten aan. Op deze manier kunnen de autoriteiten zich steeds meer concentreren op de controle van slechts één app waar alles gebeurt: WeChat.

Zo slaan de autoriteiten twee vliegen in één klap: minder bureaucratie en extreem verfijnd toezicht en censuur. In een enquête onder 1,2 miljoen Weibo-gebruikers (een soort Twitter) gaf 95 procent van de ondervraagden aan liever van telefoon te wisselen, dan dat ze WeChat moeten missen op hun iPhone. De wereldwijde verkoop van iPhones zou zomaar 25 tot 30 procent kunnen dalen, als Apple WeChat uit de Apple Store moet verwijderen.

Twee weken na het publiceren van Trumps decreten meldt persbureau Bloomberg dat de regering-Trump Amerikaanse bedrijven als Apple gerust probeert te stellen over de gevolgen van een ban op WeChat. Het zou voor Amerikaanse bedrijven straks mogelijk blijven om met WeChat zaken te doen in China. Maar tegen CNN zegt de president van AmSham in Sjanghai, de invloedrijke lobbyorganisatie die opkomt voor de belangen van het Amerikaanse bedrijfsleven in China: ‘Wij zijn totaal niet gerustgesteld en we hebben nog niets van de [Amerikaanse, red.] regering gehoord. Het wegvallen van het WeChat-platform voor Amerikaanse bedrijven in China zou voor deze bedrijven een existentiële bedreiging kunnen zijn.’ Hij benadrukt dat ‘bijna alles’ in China met behulp van digitale platforms als WeChat Pay wordt gekocht. Niet voor niets proberen Amerikaanse bedrijven te voorkomen dat zij straks geen zaken meer mogen doen met WeChat – in China.

Censuur via WeChat

WeChat gehoorzaamt aan de Communistische Partij van China. Bedrijven die iets op WeChat plaatsen, krijgen te maken met overheidsregulatie of riskeren een boete of het kwijtraken van hun licentie. Het is bijvoorbeeld verboden om ‘de sociale orde en stabiliteit te verstoren’ en ‘de staatseer en -belangen te beschadigen’. Vage teksten, en dus kiezen bedrijven en gebruikers veelal voor zelfcensuur.

Er wordt gebruikgemaakt van het principe één app, twee systemen. Censuur op WeChat is het strengst voor gebruikers die zich met een Chinees nummer registreren. Zo blokkeert WeChat kritische rapporten over de Chinese overheid die zijn verstuurd door gebruikers met een Chinees nummer. Aan een groep deelnemen waarin ‘ondermijnende’ teksten staan, kan een geblokkeerd account tot gevolg hebben.

Ook zonder Chinees nummer wordt inhoud streng gecontroleerd

Maar ook gebruikers die zonder Chinees nummer op WeChat actief zijn, werken onbedoeld mee aan een systeem van centraal gestuurde censuur en repressie. Uit experimenten van Citizen Lab, de Canadese internetwaakhond, blijkt dat gebruikers die niet in China zijn geregistreerd, onderhevig zijn aan ‘indringende bewaking van de inhoud’. Waar dit op neerkomt: verstuurde documenten, afbeeldingen en berichten van niet-Chinese accounts voeren het algoritme dat gevoelige inhoud detecteert en censuur toepast. Zo leert het systeem dankzij berichten van deze gebruikers – buiten China – wat (politiek) gevoelig materiaal is voor de Communistische Partij.

Gebruikers dragen bij aan een systeem van repressie, zonder dat wellicht door te hebben. Een systeem waaraan de Communistische Partij haar burgers wil onderwerpen. De censuur lijkt zich via de app naar het buitenland te verplaatsen, oftewel: één app met steeds meer één systeem. Zo sprak de Amerikaanse nieuwssite NPR vier Amerikanen die door WeChat waren geblokkeerd voor het versturen van (gevoelige) berichten, terwijl zij met een Amerikaans nummer staan geregistreerd.

Voor Tencent maken Amerikanen een uitzondering

Het Amerikaanse decreet verbiedt alle transacties met TikTok, maar voor Tencent zou dit niet het geval zijn, schrijft een journalist van de Los Angeles Times.

Wel waarschuwen experts dat het decreet zo vaag is opgesteld, dat Tencent de dans mogelijk toch niet ontspringt. Beleggingsspecialist Bouhmidi verwacht niet dat Trump het aandurft om transacties met Tencent volledig te verbieden, omdat dit een politieke weerslag kan genereren op bijvoorbeeld gamende – ook Amerikaanse – jongeren. WeChat raakt vooral Chinezen in en buiten China. Dat is politiek minder risicovol.

Bouhmidi denkt dat Amerikaanse techbedrijven hebben gelobbyd om tegen TikTok en WeChat op te treden. Dit lijkt juist: The Wall Street Journal meldt dat Mark Zuckerberg, CEO van Facebook, in oktober tegenover Amerikaanse ambtenaren en wetgevers heeft betoogd dat Chinese techbedrijven het Amerikaanse bedrijfsleven bedreigen. TikTok is een van de grootste concurrenten van Facebook, zei Zuckerberg eerder in gelekte opnames. Het is de vraag of Zuckerberg beter af is als Microsoft een belang krijgt in TikTok en het ineens een concurrent wordt op het gebied van sociale media.

China is moeilijk te stoppen

Trump hoopt met de twee decreten de Amerikaanse invloed in de Chinese tech-industrie te vergroten. Het is de vraag of het gaat lukken, en zo ja, hoeveel invloed Amerikaanse bedrijven straks gaan krijgen.

Bouhmidi denkt dat Amerikaanse bedrijven binnenkort een deel van de aandelen van TikTok in handen krijgen. ‘Trump gedraagt zich net als de Chinese overheid bij handelsovereenkomsten: als je in de Verenigde Staten wilt opereren, eisen wij een aandeel in het bedrijf,’ zegt Bouhmidi. Maar Tencent is misschien een maatje te groot voor Trump, zeker zo vlak voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Bouhmidi: ‘We gaan tussen de Verenigde Staten en China nog heel veel vechtpartijen om bedrijven krijgen.’