In Canada begint langzamerhand steeds meer bekend te worden over het lot van inheemse kinderen op kostscholen in de negentiende en twintigste eeuw. Dat er sprake was van culturele genocide werd in 2015 al geconcludeerd. Maar de recente ontdekkingen van massagraven laten zien dat de kwestie omvangrijker was dan gedacht.
1. Wat is er aan de hand?
In Canada zijn de afgelopen weken verscheidene katholieke kerken in brand gestoken. Dat gebeurde in de provincie Brits-Columbia. Ook zijn standbeelden van de Britse koningin Victoria (1819-1901) en koningin Elizabeth (1926) beklad en omvergetrokken.
Vermoedelijk zijn de recent gevonden massagraven aanleiding voor de brandstichtingen. Bij de vondsten zijn al meer dan 1.100 ongemarkeerde graven van kinderen aangetroffen in de omgeving van speciale internaten.
Op deze kostscholen zaten van 1850 tot 1970 in totaal circa 150.000 inheemse kinderen. De omstandigheden op de internaten waren miserabel. Zo werden kinderen geslagen als ze hun moedertaal spraken en waren de leefomstandigheden dermate slecht en ongezond dat veel kinderen overleden.
Lees over de Amerikaanse discussie over ras: Amerika steggelt over ‘critical race theory’
2. Waarom gebeuren de brandstichtingen nu?
Ondanks dat inheemse stammen in Canada al tientallen jaren aandacht vragen voor de misstanden op de kostscholen, zijn de schokkendste ontdekkingen pas van recente datum. In 2008 stelde de Canadese regering een waarheids- en verzoeningscommissie in die onderzoek deed naar de internaten.
In 2015 oordeelde deze commissie dat er sprake is geweest van culturele genocide en dat de kinderen die de instituten hebben overleefd een schadevergoeding moeten krijgen. De massagraven zijn onlangs ontdekt met speciale radarapparatuur die wordt ingezet door belangenorganisaties van de inheemse bevolking van Canada. De omvang van de massagraven heeft iedereen verbaasd.
De Canadese premier Justin Trudeau heeft excuses aangeboden en het Vaticaan gevraagd hetzelfde te doen. Maar de paus is nog niet op zijn verzoek ingegaan. Dat de woede zich mede daarom richt op de katholieke kerken in Canada, valt niet uit te sluiten.
3. Zijn er vergelijkbare zaken in andere Engelstalige landen?
Canada is niet het enige land waar inheemse bevolkingsgroepen het zwaar te verduren hadden. De Verenigde Staten is eveneens een voorbeeld van een voormalige Engelse kolonie waar de oorspronkelijke bevolking een tweederangspositie had.
In de Verenigde Staten zijn inheemse kinderen decennialang gescheiden van hun familie. Op de Amerikaanse kostscholen was sprake van mishandeling van de kinderen, en werden uitingen van hun taal en cultuur verboden. Daarnaast waren in de Verenigde Staten ook begraafplaatsen naast de kostscholen, omdat sommigen hun schooltijd niet overleefden.
In tegenstelling tot Canada vielen de instituten in de Verenigde Staten onder de verantwoordelijkheid van de federale overheid, niet van religieuze instanties. In het ‘integratieproces’ waren Amerikaanse vaderlandsliefde, kapitalisme en religie de pijlers. Maar in de praktijk heerste er een militaire cultuur van discipline, marsen en uniformen.
Uiteindelijk zijn de scholen net als in Canada doorgegaan tot de jaren zeventig van de twintigste eeuw en heeft de Amerikaanse overheid hiervoor haar excuses aangeboden. Toch strandde in 2010 een wetsvoorstel om net als in Canada een waarheids- en verzoeningscommissie op te tuigen. Mede daarom maakt dit deel van de geschiedenis maar in beperkte mate deel uit van het collectieve geheugen van de niet-oorspronkelijke Amerikanen.
De Nieuw-Zeelandse situatie vertoont minder parallellen met de Verenigde Staten en Canada. Dit komt enerzijds doordat de inheemse bevolking – de Maori – een redelijk stabiele en grote groep is. Ook is Nieuw-Zeeland een kleiner land, waardoor er minder sprake is van versplintering van bevolkingsgroepen.
Meer over Critical Race Theory: ‘Niet toestaan dat leraren schadelijke denkbeelden verspreiden’
In het Verdrag van Waitangi dat in 1840 is gesloten met de Britse Kroon, is dan ook opgenomen dat de Maori over culturele soevereiniteit mogen beschikken. In ruil daarvoor werd het landsbestuur overgeheveld naar de Britse Kroon. De verankering van constitutionele rechten voor de inheemse bevolking in Canada was pas in 1980.
4. Hoe nu verder?
Tot voor kort was weinig bekend over het lot van de inheemse kinderen op Canadese kostscholen. Maar afgelopen weken worden – met dank aan moderne technieken en politieke aandacht – telkens nieuwe ontdekkingen gedaan. Het zou daarom niet verwonderlijk zijn als de komende tijd nog meer bekend wordt over de omvang van het menselijk leed in Canada. Het zoveelste schandaal met betrokkenheid van de katholieke kerk is daarmee een feit.
Een nieuw wetsvoorstel over een waarheids- en verzoeningscommissie in de Verenigde Staten zal daarom snel moeten volgen.