Een volk is niet maakbaar. Maar volkeren zijn ook geen natuurlijk verschijnsel. Ieder volk is het resultaat van een historisch wordingsproces, schrijft Afshin Ellian.
Het ontstaan van volkeren aan de zuidelijke grenzen van Rusland is daarvan een goed voorbeeld.
Tot 1828 hoorde een aantal volkeren uit de Kaukasus tot het Perzische rijk. In dat jaar eindigde de oorlog tussen Perzië en Rusland. Perzië verloor zijn Kaukasische gebieden aan Rusland bij het sluiten van het verdrag van Turkmenchay.
Al in 1813 hadden de Perzen een aantal gebieden aan Rusland verloren. Daardoor kwamen het huidige Azerbaijan, Tadzjikistan, Turkmenistan, delen van Georgië, Armenië, Oezbekistan en talloze andere gebieden onder het tsaristische Rusland.
Na opheffing van de Sovjet-Unie werden deze gebieden voor de eerste keer in hun geschiedenis soevereine staten. Nu zijn ze bezig om zichzelf uit te vinden, door een eigen geschiedenis te construeren. In de praktijk zijn ze vooral een rechtstreekse voortzetting van de traditie: de lokale Sovjetselites regeren daar nog steeds.
Turkije is ook pas in de twintigste eeuw uitgevonden
Ook Turkije is een soevereine staat die in de twintigste eeuw is uitgevonden. Daarbij werd uitdrukkelijk afstand genomen van het Arabische, islamitische kalifaat.
Meer van Afshin Ellian
Erfgenamen Atatürk hebben plicht om Erdogan uit paleis te jagen
De naam Turkije, de taal, het volk en de staat zijn ondenkbaar zonder Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938). De persoonlijkheid van Atatürk is niet ontstaan bij zijn geboorte, door een bijzondere daad of gebeurtenis. Zijn persoonlijkheid en overtuiging zijn gevormd door zelfstudie en intellectuele interacties met het westen.
Op 2 november 1922 nam de Turkse Meclis (parlement) een resolutie aan die, na de oprichting van het kalifaat door Abu Bakr in 632, de grootste daad in de veroverde islamitische gebieden was: ‘Het Osmaanse rijk is ten onder gegaan’. Het kalifaat als de politieke en statelijke ordening was voorbij. Ankara nam de plaats in van Istanbul. De laatste obstakels voor de soevereine natie van Turkije waren de moellahs en moefti’s die met list en drieging stap voor stap geneutraliseerd werden. Atatürk bracht hoop in de Oriënt. Alleen onbenullen of blinden met een hersenschim wilden volgens Atatürk, het kalifaat.
‘De Turk was van huis uit geen moslim’
De verklaring was het begin van een moeizaam proces van de re-civilisatie, de secularisering en vooral de vorming van het Turkse volk. Het was maar het begin van een grote culturele omwenteling via onderwijs en staatsvorming. Op 30 augustus 1925 zei Atatürk plechtig: ‘Mijn heren, o natie, weet dat de republiek Turkije niet het land van de sjeiks, derwisjen, hun volgelingen en andere aanhangers kan zijn. De waarste, de enige juiste weg is de weg van de beschaving (tarikat-i medeniye).’
In zijn gesprekken met de schrijver Emil Ludwig in 1929 toont Atatürk het zelfbewustzijn van het Turkse volk: ‘U verbaast zich dat de moskeeën zo snel leeglopen, hoewel niemand ze sluit? De Turk was van huis uit geen moslim, de herders kennen alleen de zon, wolken en sterren. Dat ervaren de boeren op de hele aarde overal eender, want de oogst hangt af van het weer. De Turk vereert slechts de natuur.’ Hij introduceerde voor de Turken een onverzoenbare tegenstelling tussen medeni (geciviliseerd) en vahşî (barbaars, wild). Hij verdedigde de kracht van de beschaving.
In de strijd tegen de wildernis en barbarij (vahşî) moest de kledingvoorschriften voor mannen en vrouwen veranderen. Over hijab, de islamitische kledingvoorschriften voor vrouwen zei de geestelijke vader van Turken: ‘Wat is de zin en betekenis van dit gedrag? Mijn heren, mag de moeder, de dochter van een beschaafde natie, zich in een dergelijke barbaarse situatie begeven? Dit is een aanblik die de natie van haar meest lachwekkende zijde toont. Men moet dit onmiddellijk corrigeren.’
‘Atatürk zou voor mijn grondwetswijziging stemmen,’ zei Erdogan vorige maand. Lees het hele stuk >
De aanvoerder van vahşî is nu heerser van Turkije. Erdogan wil met list, bedrog en geweld een nieuwe vorm van Ottomaanse tirannie en achterlijkheid introduceren.
Het is niet moeilijk om een volk ten gronde te richten
Atatürk waarschuwde de Turken in zijn befaamde toespraak tot de Turkse jongeren. De ernstigste dreiging voor de republiek en de onafhankelijkheid is de interne vijand.
Met welke kracht moeten de Turken hun republiek verdedigen? Noch de islam noch de hoofddoek is de bron van deze kracht: ‘De kracht die jullie hiervoor nodig hebben, is machtig in het edele bloed door jullie aderen stroomt.’ Bloed is hier een metafoor: het edele bloed is wat bij de aanvang van de republiek van Turken één volk heeft gemaakt: civiliseren en seculariseren. Nu staat dat op het spel in Turkije.
Erdogan kan met geweld en intimidatie zijn eigen afbeelding naast die van Atatürk laten hijsen, omdat een hersenschim zich meester heeft gemaakt van een groot aantal Turken. Daarvoor waarschuwde de oprichter van Turkije al.
Het is ontzaglijk moeilijk om een republiek en een volk te stichten. Het is niet moeilijk om een volk en een republiek ten gronde te richten.
De Turken moeten aan weerszijden van de Bosporus, in Azië en in Europa, ‘nee’ zeggen tegen Erdogan, de aanvoerder van vahşî. Een ja tegen Atatürk is een volmondig nee tegen het referendum van Erdogan.