In Alexei Navalny lijkt de Russische president Vladimir Poetin eindelijk een tegenstander van formaat te hebben gevonden. Maar ondanks de massaprotesten zal een meerderheid van de Russen niet zomaar kiezen voor revolutie of de chaos die daar meestal op volgt, schrijft Robbert de Witt.
Zo gemakkelijk laten ze zich niet afschrikken, de boze Russen die achter de deze week veroordeelde oppositieleider Alexei Navalny blijven staan. Nadat een rechter hem had veroordeeld tot 3,5 jaar cel, gingen opnieuw duizenden van hen de straat op.
Oproerpolitie achtervolgde hun dinsdag 2 februari met knuppels tot in steegjes en tot in de metrotunnels. Demonstranten werden in busjes geduwd of uit taxi’s gesleurd. Er zijn in totaal 1.400 betogers opgepakt. Zoals er in de afgelopen weekenden steeds honderden tot duizenden zijn gearresteerd. En dat in tientallen Russische steden, van Kaliningrad tot Vladivostok, en de meer dan 10.000 kilometer die daartussen ligt.
Het lijkt erop dat Vladimir Poetin, de tsaar van de 21ste eeuw, eindelijk een tegenstander van formaat heeft gevonden. Alexei Navalny is een draaideur-dissident: zoals draaideur-criminelen het politiebureau in- en uitgaan, wordt Navalny voortdurend opgepakt en vrijgelaten.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Blijkbaar is deze gesel van Poetin en diens kliek zo’n bedreiging dat ze hem probeerden te vergiftigen. Althans, volgens Navalny is het duidelijk wie het dodelijke spul in zijn blauwe onderbroek had gedaan. Navalny overleefde de aanslag, herstelde in een Berlijns ziekenhuis en keerde toch terug naar Rusland. Sindsdien is het bal in Rusland.
Is er sprake van een Slavische Lente?
In landen die vallen onder de Russische invloedssfeer waren in de afgelopen jaren verscheidene volksopstanden, soms succesvol, soms succesvol onderdrukt. In 2014 in Oekraïne bijvoorbeeld, toen Poetins schoothondje Viktor Janoekovitsj zijn gouden paleis moest ontvluchten na wekenlange protesten op het Maidan, het centrale plein in Kiev. Europarlementariërs Guy Verhofstadt en Hans van Baalen steunden de opstandelingen daar nog met opzwepende speeches. Er was in 2018 een succesvolle omwenteling in voormalige Sovjet-republiek Armenië. En in Wit-Rusland is Poetin-kopie Alexandr Loekasjenko nog aan de macht, maar de storm van volksonvrede die afgelopen zomer begon, is nog niet geluwd.
Is er sprake van een Slavische Lente en is Rusland nu aan de beurt?
Of het gedaan is met Poetin, is een vraag die steeds opduikt als er massale protesten zijn in Rusland – meestal vooral in de hoofdstad Moskou, overigens. In 2011 bijvoorbeeld, vervolgens in 2015, 2018 en 2019. Soms waren er tienduizenden demonstranten de straat opgegaan.
Volle straten vol betogers die roepen om het vertrek van de president wekken vaak de indruk dat het land in opstand komt. Maar steeds bleek dat niet het geval. Massaprotesten ogen imposant, maar wat zeggen grote menigten op de pleinen van Moskou of Kazan nu eigenlijk over de stemming in heel het land? Al zouden er honderdduizend mannen en vrouwen protesteren, op een bevolking van 142 miljoen is dat een verwaarloosbaar aantal.
Angst voor de Russische cel
Het daadwerkelijke aantal sympathisanten van een regimewisseling kan heel goed veel groter zijn, als velen de straat niet op durven uit angst voor een verblijf in een Russische cel. Maar dan nog is het maar de vraag of een meerderheid van de Russen een revolutie wil.
Voor velen buiten Rusland was de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 een heuglijke gebeurtenis. Maar miljoenen Russen denken daar anders over, met de herinnering aan de armoede en chaos in het decennium dat erop volgde vers in het geheugen. Want de economie stortte in, deelrepublieken verklaarden zich onafhankelijk, de politiek was een zooitje, het aanzien van het land naar de knoppen.
Lees ook van Robbert de Witt: Als het over Rusland gaat, vertellen politici maar de helft van het verhaal
Nu nog verenigd achter Navalny
Gevraagd naar wat hij zou veranderen aan de geschiedenis als hij de macht had, antwoordde Poetin twee jaar geleden: het einde van de Sovjet-Unie. Veel landgenoten denken er precies zo over. Als Poetin, die iets van de oude luister herstelde, wordt verjaagd, gaat het land dan opnieuw een onzekere tijd tegemoet? Nu hebben de betogers zich nog verenigd achter Navalny, en vooral tegen Poetin. Maar zijn zij het ook eens over hoe Rusland eruit moet komen te zien als Poetin niet langer aan de macht is? Als het gezamenlijke doel – weg met de tsaar! – is bereikt, komt er dan geen ruzie tussen de tegen Poetin verenigde bewegingen? Alle corruptie en misstanden in het Kremlin ten spijt: veel Russen willen antwoorden op deze vragen liever niet weten.
Mocht het anders lopen, dan heeft Poetin twee wapens: komende zomer kan hij stembusfraude naar een hoger niveau tillen als de Russen gaan stemmen voor de Doema, het parlement. En hij kan vertrouwen op de angst voor de wapenstok, corrupte rechters en de gevangenis.