Boeddha in de uitverkoop

De Nieuwe Kerk in Amsterdam heeft het mooi voor elkaar. De nieuwe tentoonstelling in het fraaie kerkgebouw aan de Dam wordt, op zaterdag 15 september, geopend door een van de meest vereerde en bewonderde geestelijk leiders ter wereld. De dalai lama. Hij zal ruim zestig kunstwerken bekijken op de expositie Het leven van Boeddha, de weg naar nu. Zijne Heiligheid heeft voor de gelegenheid ook een persoonlijke bezitting uitgeleend. Tot en met 3 februari mogen bezoekers van De Nieuwe Kerk een blik werpen op een bijzondere thangka van hem, een rolschildering met een scène uit het leven van de Boeddha.

Een dag later treedt de voor de Chinezen uit zijn geboorteland Tibet gevluchte boeddhist op in Rotterdam Ahoy. Hij wordt daar vergezeld door zijn beroemdste bewonderaar. De Amerikaanse filmacteur Richard Gere kan in Rotterdam weer eens eer bewijzen aan zijn leermeester, wat hij graag doet. In het nawoord van het boek De diepte van het zijn van de dalai lama vertelt hij bijvoorbeeld erg onder de indruk te zijn van de ‘onmetelijke wijsheid’ van de auteur, om deze vervolgens te illustreren met een voorbeeld. Toen Gere een keer het grote geluk ervoer de Tibetaan in ballingschap te ontmoeten, vroeg hij wat het belangrijkste inzicht van de Boeddha inhield. De dalai lama zweeg even en antwoordde toen: ‘Shunya’ – leegte. Van ‘onschatbare waarde’ vindt Gere deze les en hij noemt het ‘onvoorstelbaar ontroerend’ dat zijn gesprekspartner zich op zijn oude dag onvermoeibaar blijft inzetten voor het geestelijk heil van de mensheid.

Veel westerlingen delen de waardering van Gere voor de dalai lama en het boeddhisme. Ook Nederlanders zijn dol op de Boeddha en zijn volgelingen. Boeddhabeelden zijn bijvoorbeeld onwaarschijnlijk populair. Ze worden overal verkocht, van Intratuin tot Xenos. Het cosmeticahuis Rituals speelt handig in op deze trend door oosterse spiritualiteit te koppelen aan westerse consumptiegoederen. In Rituals-winkels staat bijvoorbeeld ter bevordering van de verkoop van de – vrij prijzige – bodycrème Touch of Happiness een beeldje van de Lachende Boeddha. Op een bordje valt te lezen dat deze monnik elfhonderd jaar geleden in het oude China met zijn legendarische glimlach geluk bracht. Het wrijven over zijn buik zou al eeuwenlang een prachtig symbool van voorspoed zijn. Dit past mooi bij een vrolijk motto van Rituals: lach en de wereld lacht terug.

Deze – commerciële – omhelzing van oosterse geestelijk leiders past helemaal bij de zonnige kijk die Paul van der Velde signaleert en analyseert in zijn boek De Boeddha in het tuincentrum. In Nederland, schrijft de hoogleraar Aziatische religies aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is sprake van een ‘knuffelbaar boeddhisme’. Met een corresponderend perspectief op de naamgever. Van ‘de vorstelijke ziener’ en de ‘stier onder de mannen’ die een dode olifant over een muur wist te gooien, is de Boeddha tot een knuffel geworden.

Waarbij de ‘zwevende Hollander’ de traditioneel religieuze elementen van het boeddhisme doorgaans weg filtert. Terwijl die er toch volop zijn, legt Van der Velde uit. Het boeddhisme kent een stichter, een openbaring, een heilsverwachting, een selecte groep religieuzen in de vorm van monniken en nonnen, een leer met ge- en verboden, vaste rituelen en een heldere visie op de cyclus van het leven. Het lijkt al met al verdacht veel op een heuse religie.