Trump versus Teheran: Europa moet kleur bekennen

08 januari 2020Leestijd: 4 minuten
Syrische demonstranten verbranden Amerikaanse vlag in Aleppo. Foto: AFP.

De Iraans-Amerikaanse crisis illustreert opnieuw dat het zoeken naar een diplomatieke ‘Europese middenweg’ geen enkele bijdrage levert aan conflictbeheersing van enige serieuze omvang, schrijft Bram Boxhoorn.

De dood van de Iraanse generaal Qassem Soleimani heeft wereldwijd een grote schok teweeggebracht. Om voor de hand liggende redenen was de schok het grootst in Iran zelf. Soleimani was immers de op één na machtigste man in het land. Hij genoot daarnaast veel aanzien in de regio vanwege zijn aandeel in de strijd tegen IS. Dat valt publicitair niet weg te poetsen.

Bram Boxhoorn

Bram Boxhoorn is historicus en directeur van de Atlantische Commissie. Hij is tevens gastdocent bij Webster University, Leiden. Boxhoorn schrijft wekelijks een blog voor Elsevier Weekblad over buitenlandse politieke kwesties.

In andere delen van de wereld werd zijn dood door een Amerikaanse drone-aanval minder betreurd. Al bleven de reacties uit diplomatieke overwegingen besmuikt van toon. In de Europese media viel de opvallende steun van de hoofdredacteur van het Duitse boulevardblad Bild op, die openlijk zijn waardering uitsprak voor de aanval op en de dood van de ‘Terror-General’.

Iran krijgt hiermee een koekje van eigen deeg. Immers, door Iran en door Soleimani geleide troepen voerden een niets en niemand ontziende strijd in Irak tegen de Amerikaanse militairen en bondgenoten om daarmee de Iraanse controle over Irak verder te verstevigen. Het voortdurende gestook door Iran in de regio tegen alle mogelijke tegenstanders is lange tijd onbeantwoord gebleven. Op aanvallen door Iran of door Iran gesteunde milities op Amerikaanse militaire bases, de scheepvaart in de Golf of doelen in Saudi-Arabië, bleven Amerikaanse reacties uit. Ongetwijfeld werd de afwezigheid van een Amerikaanse reactie in Iran gezien als een zwakte. Daaraan is nu een einde gekomen. De aanval op de Amerikaanse ambassade in Bagdad is ongetwijfeld de druppel geweest om Iran duidelijk te maken dat de Verenigde Staten een grens trekken.

Schijnbaar uitzichtloze oorlogen

De strategische politieke en economische overwegingen van de Verenigde Staten om in de regio aanwezig te blijven, nemen steeds meer af, betoogt Victor Davis Hanson in ‘What Is the Middle East In the Middle of Anymore?’. Gevoegd bij een toenemende binnenlandse afkeer van de ‘mess’ in het Midden-Oosten en de schijnbaar ‘uitzichtloze oorlogen’ die er woeden, kan er vroeger of later een beroep op de Europese bondgenoten worden gedaan om een grotere politieke rol op zich te nemen, zo betoogt Hanson.

Is dit een realistisch perspectief? Onder de Amerikaanse bondgenoten klinken verschillende geluiden. De NAVO sprak onomwonden zijn steun uit aan de Verenigde Staten na te zijn ingelicht over de aanval op Soleimani. NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg noemde Iran expliciet als de aanstichter van verschillende gewelddadige aanvallen in de regio. Diverse NAVO-landen – ook Nederland – moeten nu beslissen of zij hun militairen uit Irak terugtrekken. Het is waarschijnlijk dat ook zij een potentieel doelwit vormen voor Iraanse aanvallen.

Omfloerst taalgebruik en ontwijkende verklaringen

De diplomatieke tak van de EU staat in een traditie van omfloerst taalgebruik en ontwijkende verklaringen. Begrijpelijk als je het met zo veel landen tegelijk eens moet worden over een tekst. Het resultaat in deze kwestie is echter, zoals de correspondent van de NZZ het fraai omschrijft, dat de verantwoordelijken in deze kwestie, EU-voorzitter Charles Michel en ‘buitenlandchef’ Josep Borrel, ‘met dappere appèls’ aan alles en iedereen een poging doen om het geweld te stoppen.

Lees ook het opiniestuk van Jamaseb Soltani: Nederland moet seculiere strijd in Iran steunen

Het woord ‘Iran’ valt niet eens. Zeer waarschijnlijk is dit een alles-of-niets-poging om te redden wat er te redden valt van de ‘nucleaire deal’ met Iran, maar de facto lijkt dit verdrag al ten grave gedragen. Bij de eerste de beste crisis in haar bestaan veroordeelt de eerste ‘Europese geopolitiek-Commissie’ (volgens haar voorzitter Ursula von der Leyen) zichzelf al tot een bijwagenrol in een conflict dat Europa in geopolitieke zin direct raakt.

Wat oud-minister Hans van den Broek (CDA) vroeger het ‘supertrio’ noemde, de as Berlijn-Parijs-Londen, kwam met een krachtiger geluid. In een gezamenlijke verklaring werd Iran opgeroepen te stoppen met de gewelddadige acties in de regio. Nu maar afwachten of deze woorden tot enige daden leiden. Het gezamenlijke Frans-Nederlandse maritieme optreden in de Golf ter bescherming van de vrije scheepvaart, is vooralsnog niet geannuleerd.

Europese vrijheid en blijheid

De huidige Iraans-Amerikaanse crisis illustreert opnieuw dat het zoeken naar een diplomatieke ‘Europese middenweg’ geen enkele bijdrage levert aan conflictbeheersing van enige serieuze omvang. Het feit dat de Verenigde Staten op termijn om strategische redenen (‘China first’) minder en minder betrokken zullen zijn bij de grote vraagstukken waarmee het Midden-Oosten worstelt, vraagt om een slagvaardige stellingname van de Europese landen: geen retoriek, maar op zijn minst politieke steun in tijden van crisis. Niet over 25 jaar, maar nu.

If you can’t stand the heat, get out of the kitchen,‘ zei Harry Truman ooit. Zijn legendarische woorden kunnen de Europese bondgenoten ter harte nemen.