Het militaire verdrag AUKUS zet niet alleen in Europa, maar ook in Azië de verhoudingen op scherp. China klaagt over provocatie en misschien is het dat ook. Duidelijk is dat de wateren in Zuidoost-Azië steeds belangrijker worden, schrijft onderzoeker Tom Meinderts op EW Podium.
Op 15 september ondertekenden Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten een trilateraal verdrag (AUKUS) dat bedoeld is om militaire kennis en informatie te delen tussen de drie landen. Het is veel in het nieuws geweest als schoffering van Frankrijk, dat door het verdrag een verkoopdeal van tientallen miljarden euro’s misloopt. Maar AUKUS heeft veel grotere implicaties dan enkel een schoffering van Frankrijk en de Europese, het heeft de potentie om de internationale orde op haar kop te zetten.
Tom Meinderts (1994) is promovendus bij Sciences Po, Parijs waar hij onderzoek doet naar Amerikaans Buitenlands beleid. Eerder behaalde hij Masterdiploma’s in Internationale Betrekkingen en Amerikanistiek bij Universiteit Leiden.
Zeemacht Oost- en Zuidoost-Azië nog belangrijker
Alhoewel AUKUS een breed opgezet verdrag is dat de algemene militaire technologische innovatie moet versterken voor de drie landen, zal dit verdrag in eerste plaats Australië de kennis en capaciteiten bieden om nucleaire onderzeeërs te ontwikkelen. De betrokken partijen hebben benadrukt dat het om nucleair aangestuurde onderzeeërs gaat en niet om nucleair bewapende onderzeeërs. Desalniettemin gaat het om militaire technologie die, volgens het Australische ministerie van Defensie, zal leiden tot een ‘substantiële stap voor de bekwaamheid’ van de Australische marine. Hierdoor zal de Australische marine, na de twee verdragspartners en China en Rusland, het grootste aantal nucleaire onderzeeërs ter wereld hebben.
Het verdrag is dan ook een duidelijk signaal van de drie ondertekenaars dat de wateren rondom Oost- en Zuidoost-Azië van nog groter belang zijn geworden dan ze al waren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat China het verdrag heeft bestempeld als ‘extreem onverantwoordelijk’ en het ziet als een grote stap in de oplopende wapenwedloop. Met deze openlijke versterking van hun macht in de regio wordt het gebied een ware verzameling van ’s werelds grootste vloten.
AUKUS en de geopolitieke scholgolf
Terwijl Europa bezig is met de Amerikaans-Franse ruzie, veroorzaakt AUKUS een schokgolf in Azië. Wat betekent dit nieuwe pact en welke rol spelen de kernonderzeeërs? Lees alles hierover in het omslagverhaal van EW.
In een rapport van het ministerie van Defensie van de Verenigde Staten uit 2020, kwam naar voren dat China de Verenigde Staten heeft ingehaald als eigenaar van de grootste vloot ter wereld. Dit betekent echter niet dat de Chinese marine ook dezelfde militaire capaciteiten heeft als de Amerikaanse marine, maar het laat wel zien dat China een maritieme grootmacht is geworden die met de Verenigde Staten kan wedijveren.
Een regio met complexe allianties
De Verenigde Staten en China zijn niet de enige landen met een significante marine in de regio. China heeft al sinds 1961 een verdedigingsverdrag met Noord-Korea en sinds 2001 een impliciet verdedigingsverdrag met Rusland. De Verenigde Staten hebben sinds 1951 een verdrag met de Filipijnen, sinds 1953 een verdrag met Korea, sinds 1960 een verdrag met Japan en sinds 1979 een de facto verdrag met Taiwan.
De regio Zuidoost-Azië wordt verder gecompliceerd door de inclusie van India, Pakistan en Thailand die alle drie in enige mate verdragen met Amerika hebben gesloten. Gekoppeld met de groeiende proliferatie van China in de regio zijn hiermee de ingrediënten voor een conflict op wereldschaal aanwezig en groeiende.
Naast maritieme ook nucleaire proliferatie
De Bulletin of the Atomic Scientists, de voornaamste publieke non-profit organisatie omtrent nucleaire wapens, opgericht door wetenschappers van het Manhattanproject, spreekt in het licht van AUKUS over ‘een verschrikkelijke beslissing voor non-proliferatie..’ Het non-proliferatieverdrag is een verdrag dat het bezit van kernwapens beperkt tot de Verenigde Staten, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, China en Frankrijk. Alle vijf deze landen beschikken over nucleair-aangedreven onderzeeërs.
Meer over dit onderwerp: Hoe AUKUS bijna leidde tot een breuk tussen Europa en Amerika
Noord-Korea, India en Pakistan nemen niet deel aan het verdrag en hebben toegegeven nucleaire wapens te bezitten. India heeft tevens nucleaire onderzeeërs. Nu Australië ook nucleaire onderzeeërs gaat ontwikkelen, zal dat het zevende land ter wereld zijn met dergelijke onderzeeërs en de enige ondertekenaar van het non-proliferatieverdrag buiten de vijf vrijgestelde landen om. Aangezien het plan is dat Australië ten minste acht nucleaire onderzeeërs zal krijgen, zal Australië hiermee de op vier na grootste bezitter van dergelijke onderzeeërs zijn en er minstens tweemaal zoveel hebben als Frankrijk.
Dat de nucleaire implicaties van AUKUS problematisch zijn voor China, werd al gauw duidelijk toen er berichten van de Chinese staatsmedia naar buiten kwamen dat AUKUS ‘in het geval van een nucleaire oorlog mogelijk een nucleair doelwit zal worden’. En dat China een nucleaire mogendheid is, is wel zeker. Nog geen twee maanden voordat AUKUS ondertekend werd, kwamen er satellietbeelden naar buiten waarop te zien was dat China een nieuwe nucleaire basis had gebouwd. Als we de situatie zien als een conflict tussen de Verenigde Staten en China, dan kunnen we dus wel spreken van nucleaire proliferatie in een groeiend conflict tussen de twee grootste legermachten ter wereld.
Een provocatie of hoognodige verdediging?
Niet alleen China heeft negatief gereageerd op het nieuws. Indonesië en Maleisië spreken van provocatie, een wapenwedloop en nucleaire proliferatie. Japan, het enige land dat ooit is geraakt door een nucleaire aanval, heeft het verdrag juist verwelkomd. Een objectief oordeel over AUKUS laat zich lastig vormen. Hoewel China het verdrag ziet als provocerend, en het mogelijk in strijd is met het non-proliferatieverdrag, is een uitbreiding van defensie begrijpelijk, gezien de stijgende militaire proliferatie van China in het afgelopen decennium.
We kunnen AUKUS dan ook beter zien als het gevolg van een wapenwedloop die al zeker tien jaar bezig is, dan als de oorzaak van een nieuw mogelijk conflict. AUKUS is een nieuwe scheut kokend water in een Chinese hot pot die al jaren bijna overkookt.