Er komen steeds meer barsten in de door de Verenigde Staten gedomineerde wereldorde. Taiwan is het brandpunt van grote economische en geopolitieke belangen, en het eindproduct van de Pax Americana. Maar het zou zomaar ook het eindpunt kunnen worden, aldus Amerikakenner Paul Verhagen op EW Podium.
Paul Verhagen (1991) is datawetenschapper en geopolitiek analist bij The Hague Centre for Strategic Studies, waar hij onderzoek doet naar nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie. Hij studeerde theoretische natuurkunde, filosofie en energiebeleid
in Amsterdam en deels ook in Beijing, Sjanghai en Hongkong. Samen met zijn vader Frans Verhagen schreef hij het boek Het Amerikaanse presidentschap (2020).
Sinds het eind van de Koude Oorlog, begin jaren negentig van de twintigste eeuw, golden de Verenigde Staten als de enige overgebleven supermacht en waren zij in staat om een nieuwe wereldorde te scheppen. Deze orde is gebaseerd op mensenrechten, vrijhandel en globalisering, maar de ruggengraat is Amerikaanse militaire macht. Taiwan is het eindproduct van deze Pax Americana en zou ook heel goed het eindpunt kunnen zijn. Wat er nu met Taiwan gebeurt, zal de Amerikaanse hegemonie verlengen of er definitief een punt achter zetten.
Taiwan: het land dat niet bestaat
Hoe je het ook wendt of keert, Taiwan is niet een normaal land. Sterker nog, formeel gesproken is het überhaupt geen land, maar een grondgebied. Taiwan, ook wel de Republiek van China (ROC), is het uitvloeisel van de Chinese Burgeroorlog van 1927 tot 1949. Na de overwinning van de communisten vluchtten de leiders van de Republiek van China naar het eiland Taiwan om daar een overheid in ballingschap op te zetten. De communistische Volksrepubliek van China (PRC) was al bezig met het plannen van een invasie van het eiland toen kort daarop de oorlog in Korea uitbrak. De aanwezigheid van een Amerikaanse vloot zette in 1950 een definitieve afsluiting van de Chinese Burgeroorlog in de ijskast. In 1979 erkende Amerika de PRC als de legitieme Chinese staat en sindsdien bestaat Taiwan als een ongedefinieerd historisch resultaat van geopolitiek tussen grootmachten.
Slagader in de wereldeconomie
Hoewel slechts een handvol landen in de wereld Taiwan erkent, speelt het een enorme rol in de mondiale economie. Halfgeleiders, de slagader van de moderne economie, komen voornamelijk uit Taiwan, waar zo’n 60 procent van de wereldvoorraad wordt geproduceerd. Grofweg de helft van de containerschepen in de wereld ging in de eerste zeven maanden van 2022 door de Straat van Taiwan. Met andere woorden, de hele wereldeconomie is verweven met Taiwan door de scheepvaart en door handel in de meest geavanceerde technologieën die ooit zijn gecreëerd. Het puur strategische belang van Taiwan is daarmee wel duidelijk, maar voor de Amerikanen is er nog een factor.
Lees ook dit artikel van China-correspondent Eefje Rammeloo: Superieure chipindustrie als sterkste troef tegen Xi’s agressi
Sluitstuk van Amerika als grootmacht
Taiwan is dé manifestatie van Amerika als grootmacht. Een land dat geen land is en alleen bestaat dankzij de impliciete veiligheidsgaranties van de Amerikanen. Taiwan is ook de ultieme manifestatie van de wereldorde van geglobaliseerde vrijhandel die de Verenigde Staten hebben opgezet. Daarnaast is Taiwan een democratie met mensenrechten, LHBTIQ+-erkenning, een rechtsstaat en heeft het een van de hoogste levensstandaarden ter wereld.
Taiwan is daarmee een boegbeeld van het Amerikaanse model van kapitalisme en democratie onder de veiligheidsgarantie van de Pax Americana. Maar op het moment dat de Amerikanen hun veiligheidsgarantie terugtrekken, zou Taiwan van de kaart worden geveegd.
De belangrijkste keuze van de 21ste eeuw
De beslissing om Taiwan wel of niet te verdedigen, heeft dus enorme consequenties en vormt een gigantisch dilemma voor Amerikaanse strategen. De eerste optie is om Taiwan tot de laatste snik te verdedigen. De Amerikanen besluiten dat de Pax Americana met bloed moet worden beschermd en garanderen daarmee een conflict tussen grootmachten. Als dit gebeurt, zitten we in een derde wereldoorlog, maar, cruciaal voor de Amerikanen, een wereldoorlog waar de relevante actoren en allianties bekend zijn en sterk in het voordeel zijn van de Amerikanen. Het is echter zeer de vraag of men bereid is duizenden Amerikaanse levens te verliezen voor de verdediging van Taiwan.
De tweede optie is om Taiwan niet te verdedigen en hooguit financiële en logistieke steun te bieden. Dit betekent in de praktijk een openlijke erkenning dat de eeuw van Amerikaanse grootmacht voorbij is. China is een volwaardige rivaal en de kosten om dat land tegen te houden, zijn te hoog voor de Amerikanen. Ook in dit scenario zijn de gevolgen enorm, vooral op de langere termijn. De gehele wereldeconomie zal omvallen en verscheidene landen zullen in sneltreinvaart zelf halfgeleiders, kunstmatige intelligentie en 5G-technologie moeten gaan ontwikkelen.
Meer over een mogelijke invasie van Taiwan: China valt aan in flits of slow motion
Tegelijkertijd zullen protectionistische en nationalistische belangen steeds meer de boventoon gaan voeren. Allianties die al sinds 1945 bestaan, zullen gaan schuiven en veranderen. Op de korte termijn is een conflict tussen grootmachten vermeden, maar op de langere termijn zullen de Amerikanen een veel zwakkere hand hebben om te spelen. Daarnaast is het maar de vraag wat China’s volgende stap zal zijn.
Kiest Amerika voor de strategie van Chamberlain of van Churchill?
Er is geen makkelijke oplossing voor het Taiwan-dilemma. Als de Amerikanen voor een strategie van appeasement kiezen – diplomatiek beleid gericht op het vermijden van een oorlog, zoals de Britse premier Neville Chamberlain in de jaren dertig deed tegenover nazi-Duitsland – dan is de Pax Americana voorgoed voorbij. Kiezen ze voor de strategie van confrontatie, zoals Chamberlains opvolger Winston Churchill deed tijdens de Tweede Wereldoorlog, dan zitten we binnen de kortste keren in een derde wereldoorlog.
Als de Amerikanen besluiten dat een conflict tussen grootmachten onvermijdelijk is, is het strategisch gezien beter om nu een conflict te beginnen. Nu is de kloof tussen de Chinese en Amerikaanse militaire capaciteit nog vrij groot en hebben de Verenigde Staten een heel netwerk aan sterke bondgenoten.
Lees ook dit commentaar over de situatie in Taiwan: Pelosi geeft Xi een lesje democratie
Als de Amerikanen besluiten dat een conflict met China het op de korte termijn niet waard is, dreigt in de toekomst een conflict tussen grootmachten waar China op gelijkere, zo niet superieure, militaire voet komt te staan en Amerikaanse bondgenoten kunnen afdwalen. Ondanks de Russische invasie in Oekraïne leven we – sinds 1945 – nog altijd in een wereld zonder openlijke conflicten tussen grootmachten. Helaas ontstaan er steeds meer paden naar een eind van dat tijdperk, en een flink aantal van die paden lopen direct door Taiwan.