Dit waren de briljante geesten van ‘de klas van 1927’

Er hing wat in de lucht, mag je wel zeggen. In de eerste decennia van de twintigste eeuw kwamen alle ingrediënten samen die nodig waren voor wat met terugwerkende kracht de grootste natuurwetenschappelijke revolutie sinds Isaac ­Newton wordt genoemd. Technologische vooruitgang, experimentele successen, en vooral: briljante geesten.

De Belgische industrieel Ernest Solvay (1838-1922) nodigde in 1911 een gezelschap natuur- en scheikundigen uit in Brussel om prangende kwesties uit het vak te bespreken. Een ‘heksen­sabbat’ noemde Albert Einstein de ontmoeting, voorgezeten door Nederlander Hendrik Lorentz. De bijeenkomsten werden een driejaarlijkse traditie en gingen Solvay-conferentie heten. Op 19 mei begon de editie van 2022, die in het teken staat van Solvays honderdste sterfdag (26 mei).

De meest opwindende conferentie was die van oktober 1927. Van de 29 aanwezigen waren of werden er niet minder dan 17 winnaar van een Nobelprijs – de enige aanwezige vrouw was ook de enige die tweemaal werd onderscheiden. De groepsfoto ging de boeken in als portret van het ‘slimste gezelschap ooit’.

Er werd dat jaar, voor het laatst onder Lorentz’ leiding, een vurig debat over kwantummechanica uitgevochten. Hoewel de sfeer ‘humorvol’ was, woedde er een felle richtingenstrijd. Er waren realisten (Einstein en Erwin Schrödinger voorop) en instrumentalisten (Niels Bohr en Werner Heisenberg).

Inzet was de vraag hoe strikt de ­wetenschappelijke methode moest zijn. Hoe om te gaan met de rol van de waarnemer en met het onzekere? ‘God dobbelt niet,’ sprak Einstein, die strenge regels wilde. Bohr was tegen hem opgewassen: ‘Stop met God te vertellen wat Hij moet doen!’