Mede dankzij kunstdetective Arthur Brand werd recent een gestolen Brueghel teruggevonden. Hoe gaat hij te werk, de mediagenieke speurder die het vertrouwen heeft van zowel Scotland Yard als van maffiabazen?
De man die volgens zijn eigen schatting een kleine half miljard euro aan kunst terugvond, houdt er twee geboden op na: overtreed nooit de wet en geef nooit je bronnen prijs. Met die eerste leefregel wint Arthur Brand (56) het vertrouwen van de politie, met de tweede dat van criminelen. Vooral met die laatste categorie maakt hij liever geen ruzie. ‘Anders schieten ze je dood,’ zei de kunstdetective in 2023 tijdens een interview met The Guardian.
Wanneer ergens op de wereld verloren gewaande schilderijen of andere gestolen kunst opduikt, duurt het zelden lang voordat Brands naam valt. Als speurder met een netwerk dat reikt tot diep in criminele kringen, kan de geboren Deventenaar bogen op een indrukwekkende lijst opgeloste kunstroven.
De afgelopen twee decennia keerden via hem onder meer een schilderij van Pablo Picasso, een gestolen ring van Oscar Wilde en een manuscript van het Judas-evangelie terug in de bovenwereld. Legendarisch is ook het verhaal waarin, na jaren onderhandelen, een gestolen Van Gogh in een IKEA-tas bij hem werd thuisbezorgd.
Arthur Brand raakt in de ban van een groepje schatgravers in Spanje
Het meest recente wapenfeit van de ‘Indiana Jones van de kunstwereld’ – zoals de Amerikaanse nieuwszender CNN hem betitelde – betreft een schilderij van Pieter Brueghel de Jonge (1564-1638).
Het werk van de Vlaamse meester werd in 1974 gestolen uit een Po0ls museum en leek decennialang van de aardbodem verdwenen. Maar tot veler verrassing bleek begin maart dat het werk doodleuk aan de muur hangt in Museum Gouda. In De Telegraaf vertelde Brand hoe hij het schilderij wist te identificeren en welke merkwaardige reis het doek de afgelopen halve eeuw maakte.
Brands liefde voor kunst en zijn fascinatie voor misdaad kwamen min of meer synchroon tot bloei. De talrijke musea die hij als kind bezoekt aan de hand van zijn vader, een basisschooldirecteur, inspireren hem later tot een studie geschiedenis – een van de vijf opleidingen die hij niet afmaakte.
Op zoek naar avontuur belandt hij in Spanje, waar hij in de ban raakt van een groepje schatgravers dat ’s nachts de bergen in trekt. Het illegale gewroet in de woestenij raakt precies de juiste snaar, vertelt Brand in een interview met MuseumTV, zeker wanneer hij twee Romeinse munten aantreft. ‘Als je dat in je handen hebt, dan gebeurt er iets.’
De ‘paarden van Hitler’ maken Arthur Brand beroemd
Terug in Nederland gaat hij door met verzamelen, en realiseert zich gaandeweg hoeveel vervalsingen er in omloop zijn. Hij komt in contact met de omstreden kunstsmokkelaar en latere spijtoptant Michel van Rijn. Aan diens keukentafel ziet Brand alles langskomen: dieven en vervalsers, maar ook de instanties die op hen jagen. ‘De ene dag kwam Scotland Yard langs, de volgende dag een maffiabaas. Het was net The Godfather.’
Met Van Rijn komt Brand een papyrusrol op het spoor met daarop het ‘verboden’ Judas-evangelie. De tweeduizend jaar oude tekst zou nieuw licht werpen op de rol van Judas in de laatste dagen van Jezus Christus. Een tip van Van Rijn leidde ook de vondst in van twee objecten die Brand beroemd zouden maken.
Deze zogenoemde ‘paarden van Hitler’ hadden tot 1944 in de tuin van de Rijkskanselarij in Berlijn gestaan. Uit angst voor het oprukkende Rode Leger liet Adolf Hitler de 40 ton zware bronzen beelden in 1944 in veiligheid brengen. Bijna zeventig jaar later ontdekt Brand dat de beelden in handen zijn van nazi-sympathisanten. De grootschalige undercoveroperatie die hij uitvoert in samenwerking met de politie leidt tot de vondst van de paarden en tot diverse arrestaties in heel Duitsland.
Arthur Brand heeft het vertrouwen met politie én criminelen
Het boek dat Brand schreef over de zaak, parachuteerde hem in een bestaan als detective die onderhandelt met krijgsheren en geheime diensten, die onderwereldfiguren ontmoet in hotelkamers en die op afgelegen plekken miljoenenkunst in handen gedrukt krijgt. Aan de dag in 2023 dat bij zijn Amsterdamse appartement het gestolen schilderij Lentetuin, de pastorietuin te Nuenen in het voorjaar van Vincent van Gogh werd afgeleverd, ging drieënhalf jaar aan onderzoek en onderhandelingen vooraf.
Fundament onder Brands werkwijze is naar eigen zeggen de vertrouwensband die hij onderhoudt met zowel de politie als met criminelen. Aanvankelijk leidde die dubbelrol tot twijfels over zijn integriteit. Speelt hij niet onder één hoedje met kunstrovers? Integendeel, bezweert hij in interviews. ‘Ik werk overal samen met de politie, in Nederland, maar ook in Duitsland, Engeland en Spanje,’ zegt hij tegen Trouw. ‘Denk je dat zij in zee gaan met iemand die zelf crimineel is?’
Zijn geld verdient Brand met zijn adviesbureau Artiaz, waarmee hij verzamelaars bijstaat die willen weten of hun kunst authentiek is. Ook dankzij zijn boeken en lezingen, en optredens in tv-series, documentaires en podcasts bouwde hij grote naamsbekendheid op.
Een toegewijde idioot met het uiterlijk van een huisarts
Weliswaar roepen Brands avonturen associaties oproepen met James Bond-films, zijn voorkomen doet dat niet. ‘Arthur mag dan het uiterlijk hebben van een gemiddelde huisarts, hij leeft als een opgevoerde scooter,’ zegt journalist en goede vriend Peter Tetteroo tegen Het Financieele Dagblad.
Over zijn toegevoegde waarde zegt Brand: ‘Idioten als ik zijn zo toegewijd, dat ze dingen ontdekken die zelfs de CIA niet ontdekt.’ Dat ook eigenaren van gestolen kunst zich op hem verlaten, heeft te maken met de moeilijke verhandelbaarheid van zulke topstukken. Dergelijke werken gaan van hand tot hand onder criminelen en doen dienst als onderpand of als ruilmiddel met justitie. Vaak belandt de kunst uiteindelijk bij iemand die met de diefstal zelf weinig te maken heeft.
In veel gevallen krijgt Brand, dankzij zijn informanten, op zo’n moment lucht van de zaak. Hij biedt de eigenaar de gelegenheid om het werk te retourneren zonder te worden opgepakt. ‘Het gaat er mij niet om de dief te pakken, die is na al die jaren meestal niet meer te traceren,’ zegt hij tegen Trouw.
De totstandkoming van zijn meest spectaculaire vondst is te zien in de documentairereeks De kunstdetective, die omroep MAX in 2020 uitzond. Die zaak kwam tot een climax op een donkere parkeerplaats, waar Brand volgens afspraak een in vuilniszakken verpakte Picasso aantrof.
De scène waarin de kunstdetective later op de avond in zijn huiskamer staart naar Picasso’s portret van Dora Maar (geschatte waarde: 70 miljoen euro) bevestigt het beeld van een behoorlijk ijdele, ietwat zonderlinge figuur die onvermoeibaar bezig is gestolen kunst vanuit de duisternis terug te brengen in het volle licht.
Schrijf u in voor onze ochtendnieuwsbrief
Abonneer u op de gratis nieuwsbrief EW Ochtend en start de dag scherp met de belangrijkste artikelen over politiek, economie en buitenland.
