Explosieve toename plofkraken, schade steeds groter

Plofkraken zijn de laatste weken schering en inslag. Met steeds zwaardere explosieven worden geldautomaten opgeblazen door criminelen, die er vervolgens met scooters vandoor gaan. Vooral in de regio Rotterdam is het de laatste weken veelvuldig raak, ook Amsterdam wordt geregeld opgeschrikt. Vier vragen en antwoorden over plofkraken.

Waar ging het de laatste weken mis?

Donderdagochtend rond 04.00 uur was het voor de tweede keer in korte tijd raak in het Zuid-Hollandse Spijkenisse: in winkelcentrum ’t Plateau werd een geldautomaat bij de Primera getroffen door twee explosies. Er is geen geld buitgemaakt, meldt het AD Rotterdams Dagblad. Ook heeft de constructie van het pand geen schade opgelopen. De zoektocht naar de daders loopt nog. Vooralsnog zijn ondanks de inzet van een helikopter geen verdachten aangehouden. Omwonenden melden dat ze direct na de knallen twee scooters hoorden wegrijden.

Precies twee weken eerder was het ook al raak in de nabij Rotterdam gelegen gemeente. Rond het hetzelfde tijdstip werd een pinautomaat in de plint van een flatgebouw in het winkelcentrum De Akkers opgeblazen, wat tot een enorme ravage leidde. De woningen raakten licht beschadigd, maar de dierenkliniek en kapsalon die naast de automaat zijn gevestigd, liepen wel flinke schade op. Getuigen zagen twee mannen ‘van alles oprapen’ en in tassen stoppen, waarna ze op een scooter vluchtten. Het buitgemaakte bedrag is niet bekend.

De regio Rotterdam is de laatste weken sowieso in trek bij plofkrakers, die opvallend genoeg telkens rond de klok van 04.00 uur toesloegen. Vorige week werd de geldautomaat bij een Albert Heijn aan dr. Wiardi Beckmansingel in Vlaardingen opgeblazen. Net als in Spijkenisse reden de vermoedelijke daders daarna weg op een scooter, melden lokale nieuwsmedia. Over een eventuele buit is niets bekendgemaakt. Kort na de plofkraak werden een 33-jarige Rotterdammer en een 25-jarige man uit Schiedam opgepakt in Amsterdam, maar zij zijn zondagmiddag vrijgelaten. Het Openbaar Ministerie (OM) wil niet zeggen waarom. De twee blijven wel verdachte in de zaak.

In Amsterdam viel twee weken terug zelfs een gewonde bij een plofkraak in de Haarlemmermeerstraat Amsterdam-Zuid. Hij lag te slapen in zijn huis, pal boven de geldautomaat in kwestie, en raakte gewond door glasscherven van zijn gesprongen ruiten. Volgens een politiewoordvoerder is er voor tonnen aan schade aangericht aan de woningen en andere panden. De twee explosies waren zo heftig dat ze zelfs drie kilometer verderop, in de Staatsliedenbuurt, zijn gehoord, aldus lokale zender AT5.

Dinsdag gaf de politie in het programma Opsporing Verzocht bewakingsbeelden vrij van de plofkraak, die vanwege de gewonde een ‘trieste mijlpaal’ wordt genoemd. Daarop is te zien hoe twee mannen explosieven en ontstekingsdraden plaatsen, graaien in het gat in de muur en er vervolgens op een scooter vandoor gaan.

Wordt het steeds erger?

Ja. Na een aantal jaren van daling, stijgt het aantal plofkraken weer. In heel 2018 waren er 43 plofkraken, dit jaar waren het er al 49, blijkt uit cijfers van de politie.

Jasper van der Kemp, criminoloog aan de Vrije Universiteit (VU) beschrijft bij de NOS een soort wedloop tussen banken die steeds geavanceerder beveiligen en criminelen. Enkele jaren geleden hadden criminelen aan een aantal gasflessen genoeg om de voorkant van de pinautomaat eruit te blazen. Tegenwoordig werkt dat niet meer, omdat er in de apparaten gasdetectie is aangebracht. Daardoor zijn criminelen overgeschakeld op het gebruik van explosieven.

Het gaat om ‘pizzaschijven’: platte explosieven van A5-formaat, gevuld met flitspoeder afkomstig uit illegaal vuurwerk. ‘Vervolgens pinnen ze met een gestolen pas een klein bedrag. Zodra de geldla opengaat, duwen ze die [met een stok red.] erin,’ zegt Van der Kemp. ‘Hoe moeilijker het wordt, des te meer springstof er gebruikt wordt en hoe groter de schade is voor de gebouwen.’ Steeds vaker gebruiken criminelen explosieve materialen die complete gevels kunnen ruïneren, ramen wegblazen en hele muren laten instorten.

De politie trof in maart in een Amsterdamse woning dertien ‘pizzaschijven’ aan, gereed om in een geldautomaat te steken.

Volgens criminoloog Cyrille Fijnaut in de Volkskrant gaat het om een bende van ‘twee- tot vierhonderd criminelen’ die al jaren actief is en een speciale hiërarchie kent bestaande uit verkenners, chauffeurs, routeplanners, krakers en handelaren. ‘De krakers verkennen eerst de situatie, maken vervolgens een plan met route en navigatie richting vluchtwegen. Na de kraak slapen ze in een hotel of op de camping. In een safehouse wachten ze daarna tot de aandacht voor de zaak verslapt.’ Door de ervaring hebben de criminelen vaak flink wat ervaring opgebouwd. Er lopen ook dwarsverbanden tussen plofkrakers en de drugscriminaliteit en wapenhandel.

Hoe lucratief is het?

Banken en politie houden de kaken stijf op elkaar over hoeveel buit wordt gemaakt bij de plofkraken, maar het AD berekende in december op basis van rechtbankverslagen dat gemiddeld ongeveer 100.000 euro wordt meegenomen. Maar dit kan ook oplopen tot meer dan twee ton. In maart 2016 werd bij een kraak in Enschede 227.500 euro gestolen. In september van dat jaar was het in Twello raak. Daar bedroeg het buitgemaakte bedrag 205.000 euro.

Plofkraken zijn voor criminelen aantrekkelijk omdat ze vaak uit handen van de politie weten te blijven. Pas sinds een jaar is er een landelijke aanpak.

Valt er iets tegen te doen?

Ondanks de stijging in aantal en hevigheid – en dus ook in schade – zijn plofkraken geen groot onderwerp van gesprek in politiek Den Haag. In maart dit jaar werd de kwestie wel aangekaart door Tweede Kamerleden Chris van Dam (CDA) en Antoinette Laan (VVD).

Minister van Justitie en Veiligheid Ferdinand Grapperhaus (CDA) antwoordde op hun Kamervragen dat politie, OM en banken intensief samenwerken om plof- en ramkraken (die worden gepleegd met auto’s) te voorkomen en de pakkans van de daders te vergroten. Ze werken met een zogenoemd convenant, waarin is afgesproken hoe informatie en expertise worden uitgewisseld en gedeeld. Ook zetten banken middelen in die de politie moet helpen om verdachten vaker en sneller aan te houden, zoals cameratoezicht, inktsystemen – waardoor buitgemaakt geld onbruikbaar wordt – en ‘snellere alarmering’ bij een plofkraak.

Sinds mei vorig jaar heeft het OM de strafeis voor plofkrakers verzwaard. Wie in de buurt van woningen een geldautomaat opblaast, kan een celstraf van vier jaar krijgen. Als er geen woningen in de directe omgeving zijn, maar er wel instortingsgevaar voor gebouwen bestaat, is de eis 24 maanden. Ook zei minister Grapperhaus eerder dit jaar dat bij het plaatsen van nieuwe geldautomaten  ‘een voorkeur voor locaties waarbij de impact van een eventuele plofkraak zo gering mogelijk is’.