Heden en verleden van notulen van de ministerraad

Het is niet voor het eerst dat de notulen van de ministerraad voortijdig openbaar worden. Wat weten we nog meer over de zeer geheime verslagen van de wekelijkse vergadering van de ministers in de Trêveszaal?

Geen unicum, maar wel bijzonder is de publicatie op maandagavond 26 april van de notulen van de ministerraad. Het gaat om de notulen van gesprekken in de ministerraad over de toeslagenaffaire. Demissionair premier Mark Rutte (VVD) maakte vrijdag 23 april het besluit bekend om die notulen openbaar te maken. De Tweede Kamer had daar woensdag 21 april om gevraagd. Volgens Rutte was het besluit unaniem en uitzonderlijk.

Het verzoek om de notulen kwam vanuit de Kamer na berichtgeving van RTL Nieuws. Uit die berichten bleek dat de regering doelbewust informatie achterhield voor de Tweede Kamer. De Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag uitte vorig jaar al kritiek op de informatievoorziening vanuit de regering. Gevraagde informatie zou slechts gedeeltelijk of vertraagd zijn gegeven aan de commissie.

Ook zou er volgens RTL in de ministerraad zijn gesproken over ‘lastige’ Kamerleden zoals CDA’er Pieter Omtzigt. Volgens demissionair premier is er in de ministerraad niks ‘onoorbaars’ gebeurd. Na een ingelaste ministerraad worden de notulen vanavond, maandag 26 april, gepubliceerd. Wat weten we nog meer over de geheime verslagen?

Een: Kleine geschiedenis van de notulen van de ministerraad

Lange tijd waren het de ministers zelf die bij toerbeurt als secretaris optraden van de vergadering en voor het verslag zorgden. J.R. Thorbecke had dat in 1862 zo beslist toen hij voorzitter was van de ministerraad. Destijds bestond de functie van ‘premier’ of ‘minister-president’ nog niet, maar rouleerde het voorzitterschap van de ministerraad, al nam de naamgever van het kabinet, meestal de minister van Binnenlandse Zaken, deze taak veelal op zich.

Voordat Thorbecke aantrad, was het de directeur van het Kabinet des Konings die voor secretaris van de ministerraad speelde. Maar de liberale kabinetsleider, Thorbecke dus, vond dat die persoon niets te zoeken had in de vergadering van de ministerraad, schrijven Arendo Joustra en Erik van Venetië in hun boek De geheimen van het Torentje.

Charles Ruijs de Beerenbrouck, naamgever van drie kabinetten in de jaren twintig en dertig van de afgelopen eeuw, richtte een heus secretariaat op. Dat zorgde voortaan voor de agenda en de notulen van de ministerraad. Het bureau stond onder supervisie van de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken, de voormalige minister Jan Kan, de vader van de latere cabaretier Wim Kan. Het ministerie van Algemene Zaken, het departement van de minister-president, bestond nog niet, dat werd pas in 1937 opgericht.

Twee: Notulen op de agenda van de ministerraad

De vergaderingen van de ministerraad in de Trêveszaal (met een dakje op de ‘e’, want afgeleid van het Franse woord trêve, dat wapenstilstand betekent) beginnen altijd met het vaststellen van de notulen. Niet die van de vorige week, want die zijn dan nog niet klaar, maar van twee weken eerder of zelfs nog langer geleden.

Veel opmerkingen hebben de ministers dan niet. Als het goed is, hebben ze hun bezwaren al kunnen uiten na ontvangst van de concept-notulen, waarin hun namen of de naam van het ministerie dat ze in de vergadering vertegenwoordigen onderstreept staan om de controle te vergemakkelijken. Dat concept ontvangen ze op de donderdag na de vergadering en dan hebben ze tot woensdag 12.00 uur (de week daarop) de tijd om hun correcties aan de secretaris van de ministerraad door te geven.

Al te enthousiast en gretig mogen ze de rode pen niet hanteren. Het advies is slechts zaken te wijzigen die ‘wezenlijk betrekking hebben op de oordeels- en besluitvorming’. Alleen als de secretaris en de minister-president correcties weigeren, rest de betrokken bewindsman weinig anders dan zijn bezwaren tijdens de vergadering naar voren te brengen. In het derde kabinet-Lubbers was dat bijvoorbeeld geregeld Hanja Maij-Weggen (CDA).

Zijn de notulen eenmaal vastgesteld (‘gearresteerd’), dan zijn wijzigingen niet meer mogelijk. Maar een slimme minister kan dat alsnog doen door het onderwerp wederom op de agenda te laten zetten, zodat hij alsnog zijn betoog kan aanpassen. En zijn (of haar) opvatting helder in de notulen van die nieuwe vergadering is verwoord.

De secretaris van de ministerraad is verantwoordelijk voor het opstellen van het verslag van de besprekingen in de ministerraad. De adjunct-secretaris maakt hiervoor het concept. De notulen bevatten geen woordelijk verslag van het besprokene, maar geven de kern van de standpuntbepalingen, de argumenten en de conclusies weer. De zakelijke kant van de besprekingen staat voorop, aldus het Handboek voor bewindspersonen, ook wel het ‘Blauwe boek’ genaamd.

Drie: Stg. Zeer Geheim

De notulen van de ministerraad dragen kwalificaties als ‘Zeer Geheim’ en – als ze alleen voor de ogen van de minister zijn bestemd – soms ook ‘Persoonlijk’, de zogeheten P-notulen. Aan zowel ‘Zeer Geheim’ als ‘Persoonlijk’ gaat de toevoeging ‘Stg.’ vooraf. Dat staat voor ‘Staatsgeheim’.