Na de flop komt de minderheid en anders maar ‘extra-parlementair’

Een meerderheidskabinet lijkt sinds dinsdag 31 augustus onmogelijk. Minderheidskabinet dan? Misschien brengt ‘het stuk met de liberale afdronk’ dat VVD en D66 afgelopen zomer schreven de partijleiders Mark Rutte en Sigrid Kaag weer op één lijn. En voor het geval ook de minderheidsvariant sneuvelt, beschrijft Eric Vrijsen alvast het alternatief van een extra-parlementair kabinet. Interessant is dat nu ook Johan Remkes wordt genoemd als nieuwe informateur.

De informatiepoging van Mariëtte Hamer (PvdA) is mislukt. Nou ja, mislukt. In principe kan een informateur nooit mislukken, want de opdracht luidt om een onderzoek in te stellen naar coalitiemogelijkheden. Als de uitkomst van het onderzoek luidt dat er helaas geen kansen zijn voor een meerderheidscoalitie, dan is dat helder, maar onbevredigend. Na de flop hoor je trouwens in de wandelgangen dat ‘we Hamer niks kwalijk kunnen nemen’.

Hamer kreeg twee informatieopdrachten van de Tweede Kamer. Haar voorganger en partijgenoot Herman Tjeenk Willink had ‘de contouren van het te voeren beleid’ opgeschreven en op 12 mei kreeg Hamer opdracht uit te zoeken welke partijen daarover zouden willen onderhandelen om een Regeerakkoord op te stellen. Einddatum: 6 juni.

Hamer schoot niet op

Het schoot niet erg op. Op 23 juni kreeg Hamer van de Tweede Kamer een nieuwe opdracht. Zij moest ‘onder haar begeleiding de fractievoorzitters van VVD en D66 uiterlijk binnen enkele weken een document op hoofdlijnen laten schrijven, zodat half augustus coalitieonderhandelingen kunnen worden gevoerd, gericht op het vormen van een meerderheidscoalitie’.

Die laatste zinsnede was belangrijk. De eerste opdracht (12 mei) hield in dat Hamer ook naar minderheidscoalities mocht kijken, maar de tweede opdracht (23 juni) sprak uitdrukkelijk over meerderheidsvarianten.

Dinsdag 31 augustus vielen de twee meerderheidsvarianten weg: de zogenoemde Kaag-coalitie VVD-D66-CDA-PvdA-GroenLinks en de zogenoemde Doorstart VVD-D66-CDA-ChristenUnie. De eerste stuitte op onwil van VVD en CDA. De tweede stuitte op tegenstand van D66 en ChristenUnie.

Een derde mogelijkheid, namelijk VVD-D66-CDA met PvdA dan wel met GroenLinks, was al vanaf het begin onmogelijk. PvdA en GroenLinks willen niet tornen aan hun samen-uit-samen-thuisafspraak. Gaandeweg deden ze daar nog een schepje bovenop door in elk geval hun fracties en op termijn ook hun partijen in een fusieproces te storten. In theorie kan een nieuwe informateur proberen om Lilianne Ploumen en Jesse Klaver toch nog uit elkaar te spelen, maar dat is vrijwel zeker tijdverlies.

VVD-informateur op komst

Hamer kan nu haar eindverslag schrijven en daarover volgt een Kamerdebat. Het ligt in de rede dat volgende week een VVD-informateur (eventueel samen met een CDA-informateur) opdracht krijgt van de Kamer om naar minderheidsvarianten te kijken.

In een debat – waarschijnlijk dinsdag 7 september – gaan de fractieleiders eerst nog even zout in elkaars wonden wrijven. Want hoe kon dat nou zo mislukken met het ‘document op hoofdlijnen’ dat onder begeleiding van Hamer door de formatieteams van VVD en D66 werd geschreven?

Het doel was een soort ‘proeve van een Regeerakkoord’, maar alras werd dat afgezwakt tot ‘bouwstenen’ of zelfs ‘aanzet tot opzet van een proeve van een Regeerakkoord’.

De leiders van de potentiële regeringspartijen kregen het stuk nooit te zien. Aan tafel bij Hamer kregen ze slechts een samenvatting onder ogen en een mondelinge toelichting. Ze werden ook ‘door het stuk gepraat’. De samenvatting mochten ze niet mee naar huis nemen, zo benauwd was iedereen dat het stuk bij stukjes en beetjes zou lekken en dat er dan dagelijks een paragraafje in de krant zou staan waarop het land woedend reageerde.

In de VVD- en D66-fracties was er in de zomerweken wel volop overleg over het stuk. Fractiespecialisten werden geraadpleegd over tekstvoorstellen en leverden commentaar. Zo begon er wat rond te zingen over de inhoud, maar het stuk bleef wonderwel geheim.

Aanval op de ChristenUnie

PvdA-leider Lilianne Ploumen en GroenLinks-kompaan Jesse Klaver zagen de samenvatting en spraken van een ‘goed startpunt’ voor coalitieonderhandelingen. CDA-voorman Wopke Hoekstra constateerde ‘goede en minder goede punten’ en wilde er dus ook mee aan de slag.

Maar ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers zag er geen heil in. Vooral op basis van de samenvatting zag hij het als een liberaal stuk en een aanval op de grondwettelijke vrijheid van godsdienst en de christelijke medisch-ethische standpunten, vooral op het punt van ‘voltooid leven’.

Het grote raadsel is: als VVD-leider Mark Rutte zo graag een doorstart van VVD-D66-CDA-ChristenUnie wilde, waarom liet hij zijn teamleden (Sofie Hermans en Mark Harbers) dan een stuk schrijven waarop Segers meteen afhaakte? Waren ze zo technocratisch bezig met stikstof, klimaat, belastingen en organisatie van de volksgezondheid dat ze die medisch-ethische kwestie schouderophalend afdeden als iets dat alleen voor Staphorst van belang is? Wilden ze Sigrid Kaag paaien, door net te doen alsof ze hier de nieuwe D66-kroonjuwelen in handen kreeg? Hoopten ze stilletjes dat Segers de tekstpassages zou relativeren? Of wilden ze hem juist koeioneren, omdat hij vlak voor Pasen het vertrouwen in Rutte keihard had opgezegd? (Een fout die hij inmiddels trouwens ruiterlijk toegeeft.)

Voor de VVD een tegenvaller

Misschien zat het in de ‘opzet tot aanzet tot proeve van’, misschien zat het in de ondoordachte samenvatting of in de manier waarop Segers ‘door het stuk werd gepraat’ (dat wil zeggen: toelichting kreeg). Hoe dan ook, op grond van het geheimzinnige stuk haakte de ChristenUnie af. Dat was voor de VVD een grote tegenvaller.