Leo Kwarten: ‘Ik heb niet zo snel een mening over iets, ik observeer’

Leo Kwarten noemt het ‘een ongeremde hang naar de romantiek van de Oriënt’. De antropoloog, arabist, schrijver en – tot in maart van dit jaar – blogger van EW was tien of elf jaar oud, vertelt hij, toen hij de film Lawrence of Arabia zag. ‘De beelden van woestijnen, oases, bedoeïenen, kamelen, de lucht, al die kleuren en de stiltes in de film – het greep me allemaal.

‘Ik verzamelde postzegels, ook uit het Midden-Oosten. Die uit Irak vond ik heel interessant. Ze waren niet zo mooi, een beetje klein en viezig, met een wat zweterige man erop en daaroverheen een vette stempel. Ik stelde me voor dat die zegels eerst over de tong van een Arabier waren gegaan voordat ze op een brief waren geplakt. Irak, zag ik in de atlas, was een groot land. Daar wilde ik heen.

‘Ik stuurde een brief aan de enige Arabier die ik kende, uit de krant, de Saudische koning Faisal. Dear King Faisal, schreef ik, I’m Leo, a schoolboy from Holland. I’m collecting stamps. Could you send some? Drie maanden later kreeg ik een brief met postzegels terug. Dat tekent de Arabische mentaliteit. Ze vonden die interesse heel leuk.

‘Met mijn ouders gingen we soms naar Londen. In Oxford Street en Regent Street hadden alle luchtvaartmaatschappijen hun kantoor. Bij die uit het Midden-Oosten liep ik naar binnen om folders te vragen. Ik schreef ook ambassades aan. Zuid-Jemen, in die tijd een communistisch land, stuurde een boekje met verschrikkelijk lelijke foto’s. Hoe minder ik erop zag, des te meer ik ging fantaseren.’

Kwarten woont net buiten het toeristische centrum van Giethoorn

Kwarten ontvangt in Giethoorn, het waterstreekdorp in Overijssel. Hij woont met zijn vrouw, een arts, en 21-jarige zoon, biologiestudent in Groningen, net buiten het toeristische centrum. Veel groen en water op en rondom het grote stuk land. Naast de moestuin staat een voetbaldoel. De gerenoveerde woonboerderij is honderd jaar oud. De schuur, waar eens kolen en stookolie werden verhandeld, is verbouwd tot werkruimte.

De gast mag kiezen in welke mok hij zijn koffie wil. Er staan er zes, meegenomen uit het Midden-Oosten, elk met een beeltenis van een dictator erop. De keuze valt op Mohamed Morsi, president van Egypte tussen juni 2012 en juli 2013, overleden in 2019. ‘Morsi was een Moslimbroeder. Weliswaar democratisch gekozen, maar een dictator in de dop.’

Hij woont er twintig jaar. Daarvoor in Leiden, waar hij ook studeerde. Hij en zijn vrouw zochten met hun pasgeboren zoon ruimte. Bij een zoektocht op internet liep de computer vast. ‘Precies toen deze plek te zien was. Een Arabier zou zeggen: “Het was Gods wil.” Het was een bouwval, maar we waren verkocht. Geweldig. Geen buren die herrie maken, geen gemeente die je op de vingers kijkt. Je moet alleen erg houden van grasmaaien. En je moet zelf de sloten uitbaggeren. In Giethoorn groeit alles heel hard.’

‘Ik ben geen actievoerder, maar breng in kaart wat ik zie’

Onlangs kwam Arabist onder Arabieren. Ontmoetingen in het Midden-Oosten uit, waarin de zestig blogs die Kwarten voor EW schreef, zijn gebundeld. Hij, de antropoloog, observeert vooral. ‘Ik heb niet zo snel een mening over iets. Ik ben geen actievoerder, maar breng in kaart wat ik zie. Ik noem het afsnijdsels. Dat zijn beschrijvingen die je niet snel opneemt in een interview, maar die misschien wel belangrijker zijn dan citaten. Ze hebben te maken met de Arabische mooipraterij, de ongerijmdheden en de humor.’ Sommige blogs gaan over blunders in het bedrijfs­leven. Met Leo Kwarten Middle East Consultancy adviseert hij westerse en Arabische bedrijven over hoe ze zaken moeten doen met elkaar en na fusies en overnames en in joint ventures met elkaar moeten omgaan. ‘Dat gaat nogal eens mis.’

Kwarten komt vier tot vijf keer per jaar in het Midden-Oosten. Dan blijft hij er meestal één of twee ­weken. ‘In de ochtend ga ik weg uit Giethoorn en rijd ik naar Schiphol. Als ik ’s middags in Caïro aankom, een stad van miljoenen mensen, sta ik ineens in the middle of the crowds. Hectiek, lawaai, uitlaatgassen. Ik dompel me graag onder in die menigte. Maar na een week heb ik het wel weer gehad met die drukte. Soms ga ik wat langer. Dan reis ik daar. Ik vind het geweldig om in Bagdad te zijn, maar ik wil ook andere steden in Irak zien, naar het platteland gaan en gebieden bezoeken die ik nog niet ken.

‘Ik vind de afwisseling heel leuk. Je hebt rijke landen en arme landen. De laatste boeien mij meer. Rijke landen als Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten zien eruit als Legoland. In Qatar groeit geen gras, alleen op een kunstmatige manier, nauwkeurig bewaterd en bijgehouden. Je ziet er geen vuil op straat. Elke avond, voordat de Qatarezen gaan slapen, wordt het land gestofzuigd. ‘De landen waar ik het liefst kom, zijn Syrië, Irak, Libanon en Saudi-Arabië. Saudi-Arabië is ook rijk, maar het heeft een enorm achterland met gewesten die arm zijn en waar je de traditionele cultuur hebt. Saudi-Arabië krijg je niet gestofzuigd.