111 vragen over de stikstofcrisis

1. Kan iemand mij vertellen wat stikstof is? 

Stikstof is een atoom dat in verschillende chemische verbindingen in de natuur voorkomt. Als stikstofgas – of eigenlijk distikstof, N2 – is het een kleur- en reukloos gas dat ongeveer 78 procent van alle lucht uitmaakt. Dit is een niet reactieve en daarmee onschuldige verschijningsvorm van stikstof. In andere verschijningsvormen is stikstof wel reactief. Dat wil zeggen dat het graag reageert met andere stoffen en daarmee een effect kan hebben op natuur, milieu en gezondheid. Dit gaat dan bijvoorbeeld om stikstofoxiden (NOx) of ammoniak (NH3).

2. Waarom heet stikstof eigenlijk stikstof? 

De wetenschappers die in de achttiende eeuw onderzoek deden naar het gas dat wij nu stikstofgas noemen, zagen dat het gas los van de zuurstof waarmee het in de lucht voorkomt, leven onmogelijk maakt. Een vlam dooft erin. Die eigenschap kwam terug in de diverse benamingen: noxious air (Engels: schadelijke lucht), azotikos (naar het Grieks: zonder leven). De Franse wetenschapper Jean-Antoine Chaptal gaf het element de naam nitrogène, een samenstelling van nitre (salpeter) en gène (voortbrengend). De Nederlandse benaming is waarschijnlijk gemunt door de Nederlandse arts en chemicus Martinus van Marum en geleend van het Duitse Stickstoff.

3. Is er een ‘stikstofcrisis’?

De verwarring begint al bij de naamgeving en de definitie. Er is sprake van een stikstofcrisis, maar het stikstofgas is op zichzelf dus niet schadelijk voor mens en milieu. De reactieve verbindingen van stikstof kunnen dat wel zijn. Zoals ammoniak en stikstofoxiden. Strikt genomen is de stikstofcrisis een crisis die gaat over de reactieve verschijningsvormen van stikstof.

4. Wat is ammoniak? 

Ammoniak (NH3) is een verbinding van stikstof (N2) en waterstof (H2). In grote concentraties is het een sterk ruikend gas dat ontstaat als mest en urine van landbouwdieren bij elkaar komen in de stal of op het land.

5. En wat zijn stikstofoxiden? 

Een groep stoffen die bestaan uit een stikstofatoom en één of meerdere zuurstofatomen. Deze groep wordt aangeduid met de verzamelformule NOx. De meest voorkomende stikstofoxiden zijn NO en NO2. Ze ontstaan vooral bij de verbranding van fossiele brandstoffen. De grootste bronnen zijn dan ook het gemotoriseerde verkeer en de industrie.

Stikstof door de jaren heen

Tijdbalk: Ruud Deijkers en Mireille Folkerts

6. Hoe zorgen dieren precies voor stikstof? 

Dieren eten plantaardige eiwitten, zoals gras, mais en andere restproducten, en zetten die om in dierlijke eiwitten, zoals melk, eieren en vlees. Eiwitten bevatten stikstofatomen. Het overtollige eiwit dat de koe niet gebruikt, komt terecht in de mest. Wanneer de mest in contact komt met urine ontstaat ammoniak. Ammoniak vervliegt naar de lucht, komt terecht op de grond en in het oppervlaktewater.

7. Welk dier is verantwoordelijk voor welke stikstofuitstoot? 

Het overschot aan stikstof van landbouwdieren wordt excretie genoemd. Meer dan de helft van de stikstofexcretie van de veestapel komt van melkkoeien. Het overige vooral van varkens en kippen. Koeien worden gehouden in open stallen, varkens in dichte stallen, en kippen in beide. In dichte stallen kan de ­ammoniakuitstoot makkelijker worden ­opgelost, bijvoorbeeld met luchtwassers. Dichte stallen leveren wel weer discussie op over dierengezondheid en welzijn.

8. Hoe komt de mest in de natuur?

Voor een deel komt mest rechtstreeks op het land terecht, zoals wanneer koeien buiten lopen. Wanneer koeien binnen staan, komt de drijfmest, een samenstelling van mest en urine,  terecht in de mestput, vaak onder de stal. De drijfmest verspreidt de boer over het land zodat gewassen, zoals gras en mais, kunnen groeien. Deze gewassen nemen een deel van de mineralen en stikstof uit mest op. Daarna eten de koeien de gewassen en zo is de kringloop rond. Maar: een deel van de stikstof spoelt uit naar het grond- of oppervlaktewater of vervliegt naar de lucht. Dus ja, de kringloop is rond, maar binnen die kringloop wordt de landbouw door stikstofwetenschappers een ‘lekkende pijp’ genoemd: een deel van de stikstof ontsnapt uit de kringloop. Het is dus de kunst om die pijp zo min mogelijk te laten lekken.

9. Op welke manier stoten boerderijen stikstof uit? 

Als er meer invoer van stikstof is dan opname, is er sprake van een stikstofoverschot. Dat is bij alle veehouderijen het geval omdat de kringloop op boerderijniveau niet wordt gesloten – de ‘lekkende pijp’. Er zijn stikstofverliezen naar lucht, grond en water. Een melkveehouder die de kringloop op de boerderij goed weet te sluiten, verliest toch nog ongeveer 65 procent stikstof. Dit lukt als hij efficiënt bemest en voert, ook door voorzichtig te zijn met kunstmest en extra veevoer.

10. Waarom kunstmest kopen? Is er niet genoeg dierlijke mest? 

Planten hebben mineralen en stikstof nodig om te groeien. Boeren gebruiken dierenmest én kunstmest voor de gewassen omdat deze in bepaalde omstandigheden voordelen opleveren. Met kunstmest kan de boer de juiste hoeveelheid kalium, fosfor en stikstof geven aan de plant die het op dat moment nodig heeft.

Er zijn ook momenten dat bemesten met dierlijke mest niet lukt. Bijvoorbeeld in het vroege voorjaar. Als er net gezaaid is, is de grond nog te koud om dierlijke mest op te nemen. Daarnaast heeft kunstmest een milieuvoordeel: een lager ‘stikstofverlies’ dan stalmest. Dit betekent dat er minder stikstof in de vorm van nitraat terechtkomt in bijvoorbeeld het water. Er zijn ook boeren die zich zonder kunstmest redden, zoals biologische boeren, of – in de ‘kunstmestvrije’ Achterhoek – met kunstmestvervangers. Zij accepteren wel een lagere opbrengst.

11. Koeien eten toch gras! Waarom moeten boeren voer kopen? 

Koeien eten niet alleen gras, ze eten ook andere gewassen, zoals mais en soja. Daarnaast krijgen zij vaak krachtvoer. Dat zorgt ervoor dat hun energie op peil blijft om melk te produceren.

Laden…

Word abonnee en lees direct verder

Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.

• Bent u al abonnee, maar heeft u nog geen account? Maak die dan hier aan. Extra uitleg vindt u hier.

 

Ja, ik word abonnee

Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in

Verder lezen?

U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.

Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?

Bekijk abonnementen

Er ging iets fout

Uw sessie is verlopen

Wilt u opnieuw inloggen