Lees hier de volledige HJ Schoo-lezing van Dilan Yesilgöz terug

Maandagavond 12 september hield minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz-Zegerius in De Rode Hoed in Amsterdam de veertiende HJ Schoo-lezing, getiteld Doen wat nodig is om onze democratische rechtsstaat te beschermen. Lees de volledige tekst hier terug.

Dames en heren,

Vandaag precies 42 jaar geleden, op 12 september 1980, nam in Turkije het leger met geweld de macht over. Ik was drie jaar oud en woonde met mijn ouders in de hoofdstad Ankara.

De machtsovername door de junta heeft onze levens in één klap overhoop gegooid. Wat er die dag gebeurde, leidde er uiteindelijk toe dat we alles wat we kenden moesten achterlaten. Na die twaalfde september zou blijken dat in Turkije blijven geen optie meer was.

Daar, die dag, begon de route die mij, vandaag, hier heeft gebracht.

De val van een democratische rechtsstaat heeft mijn leven bepaald. Het kan dan ook niet anders dan dat ik het hier, op dit podium, met u over de democratische rechtsstaat wil hebben.

Over de onschatbare waarde ervan.

Over de bedreigingen die ik zie voor de democratische rechtsstaat in ons land.

En over wat ons te doen staat om ervoor te zorgen dat wij in dit land kunnen blijven leven zoals ieder mens wil leven: in vrijheid.

Vóór de staatsgreep was er in Turkije een strijd gaande tussen de regering en de oppositie. De oppositie bestond met name uit studenten, journalisten, advocaten en mensenrechtenactivisten. Ze streden voor een democratische rechtsstaat en voor fundamentele vrijheden voor iedereen.

In de praktijk waren ze echter eerst en vooral druk met een strijd tegen de autoritaire leiders die hun doel in de weg stonden. Die moesten eerst weg. Koste wat het kost.

De leiders van het land hadden hun geloofwaardigheid verloren. Het democratische systeem, dat al wankel was, kwam daarmee ook steeds meer onder druk te staan. En onder al het geweld over en weer, brokkelde de Turkse democratie stukje bij beetje af.

Totdat de militaire junta ook de laatste brokstukken van de Turkse democratie met harde hand van tafel veegde. Op die twaalfde september werd de militaire junta wetgevende en uitvoerende macht ineen. En feitelijk ook de rechterlijke macht, want de rechtspraak liep voortaan via militaire rechtbanken.

Scheiding der machten, omvallende rechtsstaat: het klinkt allemaal wellicht wat academisch en abstract. Maar voor de tegenstanders van het regime werd het schrikbarend concreet.

De junta liet politici arresteren, ontbond het parlement en verbood activiteiten van verenigingen en vakbonden. In de maanden na de staatsgreep werden aan de hand van willekeurige bevelen honderdduizenden mensen opgepakt, opgesloten en gemarteld.

Over deze gebeurtenissen is later geschreven dat in wezen een hele generatie is gewist. Een inktzwarte perio­de brak aan waarin angst, wantrouwen en totale willekeur regeerden.

Buren vertrouwden elkaar niet meer, vrienden verdwenen in de gevangenis en keerden nooit weer terug, mensen verloren hun banen en er was geen bestaans­zekerheid meer.

Mijn ouders kozen ervoor om niet stil te zijn. Dat hoefden zij niet, want ze hadden het goed. Maar ze kozen ervoor om zich te verenigen en zich in te zetten voor fundamentele vrijheden. Ook al was dat gevaarlijk.

Pas jaren later heb ik beseft hoe ongelooflijk zwaar die periode voor mijn ouders is geweest. Ze vochten tegen de leiders die die democratische waarden verkwanselden.

Maar in die strijd hebben ze niet kunnen voorkomen dat het democratisch systeem zelf ook ten onder ging. En betaalden zij ook in hun persoonlijke leven voor hun strijd een heel hoge prijs.

Op een gegeven moment liepen ze acuut gevaar. Ze konden elk moment worden opgepakt. Het gevaar werd zo groot dat vluchten de enige optie was. Vrienden, familie, werk – alles wat je opbouwt als jong gezin – werd achtergelaten.

Nederland gaf ons wat Turkije met geweld van ons had afgepakt. Of beter gezegd: wat we in Turkije nooit echt hadden gekend.

Veiligheid en vrijheid. De vrijheid jezelf te zijn, je uit te spreken, je leven te leiden zoals je dat zelf wilt. Democratische, liberale waarden als de vrijheid van meningsuiting. De wetenschap dat iedereen diezelfde rechten heeft, los van hoeveel geld je hebt, wie je kent of waar je wieg heeft gestaan.

Van jongs af aan leerden mijn ouders mij de waarde te zien van de vrijheid waarin wij leven in Nederland. Om die te koesteren. Ervoor op te komen. En niet stil te zijn bij onrecht.