Laurens Dassen: Echt, de euro zal blijven bestaan

De euro is een politiek project dat Europa dichter bij elkaar moet brengen. Maar de afgelopen jaren is het project dat de euro is, achtergebleven bij de economische werkelijkheid. Het politieke debat over de euro is verstrikt geraakt in een giftige mix van nationalisme – en dus een gebrek aan geopolitiek inzicht –, misplaatste onderbuikgevoelens en een gebrek aan zelfreflectie. Eindeloze discussies met de exclusieve nadruk op zaken als staatsschulden en de juridische houdbaarheid van het ECB-beleid, doen niet alleen afbreuk aan de politieke oorsprong en noodzaak van het euro-project, maar brengen ons continent actief in gevaar.

Dertig jaar geleden werd in Maastricht een begin gemaakt met een nieuwe fase in de Europese integratie. De Duitse premier Helmut Kohl en de Franse president François Mitterrand zetten na de val van de Berlijnse Muur een grote stap in de Europese geschiedenis: Duitse eenwording en een gemeenschappelijke munt. Een verenigd Duitsland in een verenigd Europa. Het belang van Europese samenwerking werd destijds door de aanwezige politiek leiders onderstreept. De euro was dan ook in de eerste plaats een politiek project.

Ingegeven door geopolitieke noodzaak ontstond het monetaire project

‘My view is that the foreigners are out to screw us, and therefore, it’s our job to screw them first.’ Deze veelzeggende woorden kwamen begin jaren zeventig uit de mond van voormalig Amerikaanse minister van Financiën John B. Connally, volgend op de beslissing van president Richard Nixon om de dollar los te koppelen van de goudprijs. Daarmee werd het fundament onder het internationale monetaire systeem weggehaald. Bovendien gaf het de Amerikanen de mogelijkheid de dollar te devalueren, wat direct tot onrust leidde op de Europese financiële markten. Een kettingreactie van re- en devaluaties van nationale valuta tussen Europese landen volgde, en zette de verhoudingen op scherp. Amerikaans financieel beleid vormde zo een van de bedreigingen voor de naoorlogse stabiliteit in Europa.

Ingegeven door geopolitieke noodzaak werd zo mede het Europese monetaire project geboren. Het moest Europa een sterke stok geven om zich internationaal mee te verweren en Europese landen onderling blijvend verbinden. Maar inmiddels, ruwweg vijftig jaar later, is het politieke project verworden tot een moeras van politieke opportuniteit, struisvogelpolitiek en perverse prio­ri­tering.

Het ‘waarom’ van de euro werd op uit het koekoeksnest getrapt

We hebben de geopolitieke noodzaak van een sterke Europese munt – het ‘waarom’ – niet of nauwelijks nog op het netvlies. Afgelopen jaren is het gesprek over de politieke aanleiding gedomineerd door discussies over onhoudbare Zuid-Europese staatsschulden en het beleid van de Europese Centrale Bank. Zo werd het ‘waarom’ van de euro op sluwe wijze uit het koekoeksnest getrapt. De gaten in het fundament van onze monetaire unie – die er al sinds de oorsprong waren, maar pas echt duidelijk voelbaar werden na de financiële crash van 2008 – zijn er dan ook nog steeds. En die gaten maken ons kwetsbaar voor invloeden van buitenaf.

Denk daarbij niet alleen aan het opzeggen van de Iran-deal door de Amerikaanse president Donald Trump in 2018, de expansionistische oorlog van Vladimir Poetin of onze grondstoffenafhankelijkheid van China, maar ook aan speculanten op de financiële markten, die de stabiliteit en daarmee de toekomst van de euro sterk betwisten.

Maar is de discussie over uit de klauwen lopende staatsschulden volgens VOLT dan onbelangrijk? Integendeel. Hoge staatsschulden zijn wel degelijk een probleem, zowel voor een land zelf als voor de stabiliteit binnen de monetaire unie. Deze problematiek is groter in de eurozone door de grote verschillen tussen economieën, terwijl de centrale bank (terecht) beperkt is in haar instrumentarium. De bedreiging van die stabiliteit wordt versterkt door de speculerende macht van de markt op die hoge staatsschulden, met hoge rentes tot gevolg. Marktmachten zetten miljarden in op het imploderen van de Italiaanse staatsschuld en jagen zo de onrust tussen lidstaten onderling verder aan. Het is aan onze politiek leiders om deze spiraal te doorbreken.

Intussen voeden de links- en rechts-populistische partijen actief de onderbuik met anti-eurogevoelens. Dat boezemt electorale angst in bij de grootste partij van ons land, de VVD, die voortvarend en realistisch beleid om die reden nog altijd schuwt. De uitweg die steeds gekozen wordt? De schuld geven aan de ‘ontembare financiële roekeloosheid’ van zuidelijke lidstaten. En dat terwijl Italië nettobetaler is in de Europese Unie en al jaren een primair overschot op de nationale begroting behaalt.