Excuses voor slavernij, geen herstelbetaling

Dat de regering heeft besloten excuses aan te bieden voor het slavernijverleden is een goede zaak. Zoals ik hier vorig jaar al schreef, heeft een regering altijd de staatsrechtelijke verantwoordelijkheid voor het beleid van alle voorgaande regeringen. Binnen dezelfde staatsvorm, althans. In Nederland rekenen we dan vanaf 1814, toen de zoon van de laatste stadhouder als ‘soeverein vorst’ (en later: koning) Willem I ging regeren over een constitutionele monarchie, die ondanks de vele en ingrijpende wijzigingen in de loop der tijd officieel in 2022 nog altijd dezelfde Grondwet kent.

Dat maakt de ploeg van VVD-premier Mark Rutte in staatsrechtelijke zin dus ook verantwoordelijk voor de slavenhandel en slavernij tussen 1814 en 1863 – of zelfs 1873 als we de tien overgangsjaren meetellen waarin de ex-slaven in Suriname gedwongen op hun plantages bleven werken. Daar bovenop zou je kunnen betogen dat de regering in morele zin ook verantwoordelijkheid draagt voor misstanden ten tijde van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1588-1795) en de Bataafse Republiek (1795-1806). Tenminste, als we Willem van Oranje als ‘vader des vaderlands’ willen zien en het Plakkaat van Verlating (1581) als ‘geboorteakte van Nederland’, dan kunnen we moeilijk volhouden dat het slavernijverleden van vóór 1814 niets met het huidige Nederland te maken heeft.

Juridisch en moreel is het glashelder: de Staat der Nederlanden kan en moet als publiekrechtelijke rechtspersoon spijt betuigen voor het ooit hebben toegestaan van zoiets schandaligs als slavenhandel en slavernij in zijn koloniën. Dat het ‘zo lang geleden’ is, zoals Rutte lang volhield, is geen argument. Dat geldt ook voor de veelgehoorde opmerking dat de Nederlanders van nu geen schuld hebben. Dat klopt, maar excuses zijn namens het staatsbestuur, niet namens de burgers die nu leven.

Wat zijn excuses eigenlijk waard?

Wanneer die excuses precies komen, is wel een politieke keuze, evenals de vraag wat die excuses eigenlijk waard zijn. Meteen laaide een aloude discussie op: excuses maken, leidt tot herstelbetalingen. Nu is het moreel best discutabel om alleen om die reden dan maar geen spijt te betuigen, maar bovendien is het helemaal niet zo dat spijt altijd tot compensatie moet leiden. In dit geval acht ik de kans zelfs klein.