Hoera! Europa kwalificeert de Lelyspoorlijn als belangrijk onderdeel van het uitgebreide TEN-T-netwerk (Trans-Europees Transport Netwerk). De verkeersministers van 27 EU-lidstaten hebben hiertoe het besluit genomen. Dit betekent dat Europa zal meebetalen aan een snelle spoorlijn tussen de Randstad en de noordelijke provincies. CDA-staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Milieu juicht en dat is natuurlijk haar goed recht. Maar twijfel is geboden, schrijft Eric Vrijsen.
1.De trein rijdt steeds vaker niet
Verwar de Lelylijn niet met de spoorlijn via Lelystad. Sinds negen jaar is er een spoorlijn van Lelystad via Kampen naar Zwolle. Dit is de zogenoemde Hanzelijn, een van de modernste spoorwegen van het land waarop zelfs met zelfrijdende treinen is geëxperimenteerd. De verbinding is makkelijk voor iedereen die vanuit Amsterdam of naar Den Haag naar het noorden wil (of andersom natuurlijk). Maar helaas ligt deze lijn er al maandenlang uit.
Op 2 september viel een hoogspanningskabel van het elektriciteitsnet op de bovenleiding van de spoorweg en ontstond grote schade door kortsluiting. Sindsdien slepen de ‘herstelwerkzaamheden’ zich voort. Als de reparatie volgens plan verloopt, kunnen er vanaf 11 december weer treinen rijden en hoeven passagiers voor het eerst in bijna vier maanden het traject tussen Lelystad en Dronten niet meer per bus af te leggen.
Lees deze blog van Jan Latten: Ook het Noorden moet nu voller worden. Is dat wel een goed idee?
Tot dat moment is het vanuit de Randstad gewoon handiger om net als vroeger via Amersfoort en Zwolle naar het noorden te sporen. Nederland is gewoon een klein land en dankzij nieuwe spoorwegen – zoals de 46 kilometer lange Hanzelijn uit 2012 – kun je een paar kilometer afsnijden. Maar in tijd maakt het niet zo veel uit. Als die trein maar rijdt! En dat is steeds minder vaak het geval. De Spoorwegen roepen om ‘logistieke beperkingen’. Het aloude ‘excuses voor de overlast’ laten ze tegenwoordig liever achterwege.
2.
Hoeveel tijdwinst kun je boeken?
De nu bejubelde Lelylijn bestaat alleen nog op papier. Het vermoedelijke tracé zou gaan via Lelystad naar Emmeloord en dan via Drachten naar Groningen. Onderweg kun je in Heerenveen overstappen naar Leeuwarden, is de bedoeling. Als je dat uittekent op een landkaart oogt dat inderdaad fraai en logisch. Zeker als je de lijn vanuit Groningen direct doortrekt naar Duitsland. Berlijn, Kopenhagen, Malmö… het ligt opeens allemaal om de hoek. Maar wat is de tijdwinst met je binnenlandse enkeltje Groningen? Als de intercity ook in Emmeloord, Heerenveen en Drachten moet stoppen, is hij echt niet zoveel sneller.
3. Ondanks Europees geld is rekening vooral voor Nederlandse belastingbetaler
Het is fijn dat Europa in principe ‘miljoenen’ wil meebetalen, maar Den Haag mag zich niet rijk rekenen. De Lelylijn zou volgens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat 6 tot 9 miljard euro kosten. Brussel draagt maximaal 30 procent bij aan de kosten, maar dan mag er helemaal niks mislopen en moet aan alle voorwaarden tot in de puntjes worden voldaan. Vermoedelijk is de EU-bijdrage veel minder dan 30 procent. De investering komt dus vooral voor rekening van de Nederlandse belastingbetaler. Inwoners van de noordelijke provincies zullen via hun provinciale en gemeentelijke overheid extra moeten meebetalen, zo is in het Coalitieakkoord overeengekomen. Denk dus niet dat Brussel het land een spoorlijn cadeau doet.
4. Snelle spoorlijn trekt Randstedelingen naar het Noorden, met duurdere woningen tot gevolg
In Den Haag lobbyen de noordelijke provincies al decennialang voor hun supersnelle treinverbinding. Magneetzweeftreinen, ICE’s, TGV’s, een ruimtevaartachtige busverbinding, het zou hoe dan ook geavanceerd worden. Sommige plannen gaan terug tot in de periode van de ‘Langmangelden’: een zoenoffer van het land voor het Groningse gas, lang voordat er gasbevingen werden geconstateerd. (VVD’er Harrie Langman was minister van Economische Zaken tussen 1971 en 1973.) De lobby voor een snelle trein was een hobby van bestuurders, want de doorsnee-noorderling haalde zijn schouders op: ‘Ik hoef nooit naar Den Haag.’
Dit is natuurlijk een beetje kortzichtig, maar het geldt nog steeds. Ook nu maken kranten melding van een zekere ongerustheid bij de Groningers, Friezen en Drentenaren. Want geef ze eens ongelijk: stel dat er razendsnelle treinen komen, dan gaan Amsterdammers, Rotterdammers of Hagenaars goedkoop in het noorden wonen, laten hun werkgever het spoorkaartje betalen en dit alles maakt de woningen in de regio alleen maar duurder.
5.Goede aansluiting op ander openbaar vervoer, ook luchthaven, is cruciaal
Openbaar vervoer kan sneller zijn dan autorijden, maar dan moet het wel een systeem zijn. Verbindingen moeten goed op elkaar aansluiten. Lof en hulde voor de 9292-app waardoor iedereen heel snel overstapmogelijkheden kan vinden. Het helpt om de samenhang te ontdekken tussen al die bussen, trams, metro’s, boten, stoptreinen en intercity’s van allerlei gemeentelijke, regionale en nationale vervoersmaatschappijen. De landelijke ov-kaart is ook een prima hulpmiddel om je een weg te banen door de ov-jungle.
Daarom is het zo jammer dat in die plannen voor de Hanzelijn en de Lelylijn een snelle aansluiting op het splinternieuwe vliegveld bij Lelystad tot een politiek taboe wordt verklaard. Hopelijk gaat Lelystad Airport ooit open. Milieugroepen en andere dwarsliggers hebben de luchthaven tot nu toe juridisch weten te barricaderen. Daardoor valt het nog niet op dat je er alleen per auto kunt komen. Of met een pendelbus van het NS-station. In vervoerstermen is het natuurlijk bizar om voor 9 miljard een spoorlijn te laten aanleggen zónder fatsoenlijke aansluiting op zo’n luchthaven, zodat je veel mensen dwingt om toch per auto te reizen.
Lees ook dit commentaar van Gertjan van Schoonhoven: Spoorwegen hebben de klant slechts beperkt op het netvlies
6.Is spoor wel zoveel groener dan een vliegveld?
Je kunt niet anders dan concluderen dat die Lelylijn een speeltje is van bestuurders en politiek correcte denkers. Er zijn studies dat een hogesnelheidstrein net zoveel energie per passagier verslindt als een Boeing 737, maar de ecologische reflex zegt dat spoorlijnen groen zijn en vliegtuigen vies.
Dat een spoorlijn het landschap op een vervelende manier doorsnijdt en dat vliegtuigen alleen maar een start- en landingsbaan nodig hebben, dat wil er ook niet in. Het is een geloofskwestie dat de overheid spoorlijnen moet bevorderen en vliegverkeer moet belasten. Met doordacht ov-beleid heeft de Lelylijn voorlopig nog niks te maken.