Historicus Geerten Waling reist deze zomer voor elsevier.nl door de Verenigde Staten, op zoek naar de ziel van de Amerikaanse democratie.
‘Ambachtslieden die in democratische tijden leven, proberen niet alleen hun nuttige producten binnen het bereik van alle burgers te brengen, maar doen bovendien hun best om aan al hun producten de schitterende kwaliteiten te geven die de burgers niet bezitten.’
– Alexis de Tocqueville, Over de democratie in Amerika (1835-1840).
Een duizelingwekkende diepte onder mijn voeten. Een glazen vloer toont 103 verdiepingen niets en dan, ver weg in de richting van de zwaartekracht, gaapt onverbiddelijk het asfalt. Voor iemand met een gezonde hoogtevrees is de toeristische attractie bovenop de Willis Tower (voorheen Sears Tower) in Chicago, Illinois geen grapje. De wolkenkrabber is een indrukwekkend voorbeeld van de buitenmenselijke hoogbouw die Amerikaanse steden kenmerkt – en die zelfs ons beeld van Amerika bepaalt.
Lezen
H.M. Krabbé werd op 24-jarige leeftijd door Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift naar Chicago gestuurd om schrijvend en tekenend verslag te doen van de Wereldtentoonstelling van 1893. Bestel hier het verslag van de grootvader van Jeroen Krabbé, dat door hemzelf is geïllustreerd, voor slechts € 2,50.
Het imago van het land van wolkenkrabbers is echter nog geen eeuw oud. Wie in de negentiende eeuw Amerika bezocht, trof er vooral uitgestrekte laagbouw. De industrialisering, de modernisering van de bouwtechniek en de exploderende economie hebben juist de Amerikaanse steden compleet van aangezicht doen veranderen. Het ontbreken van historische gebouwen en organisch gegroeide stadskernen, in combinatie met het kunstmatige stratenpatroon (rasters van genummerde, kaarsrechte straten met haaks daarop de avenues) en een ongelimiteerde bouwdrift, maakten de steden hier uitermate geschikt voor de vooruitgang. Het sterkst merkte ik dat in Chicago.
Chicago als stad van de toekomst
Na een verwoestende brand in 1871, die in twee dagen tijd grote delen van de stad had geamputeerd, koos Chicago de vlucht naar voren. De stad in de boerse Midwest kreeg de eer om de Wereldtentoonstelling van 1893 te organiseren. Het werd een strijd om prestige.
Architect Daniel H. Burnham kreeg de opdracht om de spectaculaire vorige editie, die van 1889 in Parijs, te doen verbleken. Met andere woorden, he had to out-Eiffel Eiffel. Op een moerassig gebied aan Lake Erie – één van de Amerikaanse Grote Meren en de oorzaak voor het Atlantische, weidse karakter van de stad – bouwde Burnham een grootse, neoclassicistische wijk.
Ook van Geerten Waling
Thuiskomen in den vreemde: de Nederlandse diaspora in Iowa
De vele problemen die Burnham moest zien te overwinnen in de korte tijd die hij had – stormschade, brand, geldtekort, gesneuvelde bouwvakkers – ontgingen de miljoenen bezoekers. De in alle gauwigheid witgeverfde gebouwen in Jackson Park, de white city, toonden de stad van de toekomst. Er stond een reuzenrad – het eerste ooit! En na zonsondergang werd het terrein verlicht door de revolutionaire wisselstroom van Nikola Tesla. Kortom, de Wereldtentoonstelling wierp de bezoekers in de moderniteit.
Hetzelfde overkwam Chicago. Tegenwoordig is er weinig meer over van de bouwwerken van de Wereldtentoonstelling, maar Burnhams stempel op de stad is zichtbaar in de vele wolkenkrabbers die door hem en volgende generaties architecten werden gebouwd. Liften werden verbeterd, draagconstructies geperfectioneerd, glas en staal brachten nieuwe vormen – de vaart der volkeren aan het begin van de twintigste eeuw straalt er nog altijd van af.
Ook kwam er dood en verderf naar de stad
Met de moderniteit kwam ook het zedelijk verval, waar velen over klaagden, naar Chicago. Juist de anonimiteit van de metropool trok misdaad en perversie aan. Terwijl Burnham zijn magnum opus bouwde, betrok een psychopaat onder naam H.H. Holmes een huis nabij de Wereldtentoonstelling. In het pand liet hij een geluidsdichte kamer bouwen met een badkuip.
Kom ook naar de derde Elsevier verkiezingsavond! Op woensdag 19 oktober, de avond van het laatste debat tussen Trump en Clinton, praten aansprekende gasten in de Rode Hoed in Amsterdam over de Amerikaanse verkiezingen. Meer weten>
In de maanden die volgden lokte hij tientallen ambitieuze jonge vrouwen, die naar de stad waren gekomen om werk en geluk te zoeken, mee naar zijn huis, bracht hen om het leven en loste hun lichamen op in het bad vol zoutzuur. Hij werd één van de meest beruchte seriemoordenaars uit de Amerikaanse geschiedenis. In het bloedstollende boek The Devil in the White City (2003) vervlecht Erik Larson de verhalen van Burnham en Holmes. De één wekte de stad tot leven, de ander bracht haar de dood.
Nog altijd in stand, de paradox van Chicago
Het is nog steeds de paradox van Chicago. Na Holmes volgden andere lugubere seriemoordenaars, zoals killer clown John Wayne Glacy, die in de jaren 1970 tientallen jonge jongens vermoordde en verborg in de kruipruimte van zijn huis.
Misdaad, met name geweldsdelicten, is nog altijd bovengemiddeld in Chicago, haar achterbuurten zijn berucht. Maar tegelijkertijd bruist de stad van levenslust. Het is te hopen dat de verfilming van Larson’s boek, die binnenkort verschijnt en waarin Leonardo DiCaprio de rol van Holmes vertolkt, die tegenstelling weet te verbeelden.