De strijd tegen nepnieuws is de nieuwe hype, merkt Afshin Ellian. Het establishment roept op om een heilige strijd te voeren tegen nepnieuws. De voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, vindt dat de sociale media verspreiding van nepnieuws via hun kanalen consequent moeten bestrijden.
Organisaties als Google, Facebook en Twitter hebben er belang bij om op dit terrein ‘een zekere eerzucht’ te ontwikkelen, vindt hij. Tenslotte komt Juncker tot deze conclusie: ‘geloofwaardigheid is immers hun belangrijkste kapitaal’. Geloofwaardigheid is inderdaad heel belangrijk. Maar dit komt minder geloofwaardig over wanneer het door Juncker wordt uitgesproken.
In mijn oratie van 2006 wees ik al op probleem van internet
Al in 2006 sprak ik bij mijn oratie over de problematische positie van internet:
Halve waarheden, ongecontroleerde feiten en selectieve interpretaties vormen de alledaagse praktijk op het internet. Men spreekt zijn afschuw uit over Abu Ghraib zonder daarbij te willen melden hoeveel Amerikaanse militairen wegens mishandeling zijn vervolgd en veroordeeld. Men hitst elkaar op en zet elkaar aan tot het haten van andersdenkende democratische rechtsordes en haar instituten. Internet is een bloeiende bazaar waar in haat wordt gehandeld. (…) Op den duur dreigen rechercheren en contraterreuractiviteiten zinloos te worden, als men wereldwijd ongemoeid op Internet kan blijven rekruteren. De wereld verliest daarmee haar betrouwbaarheid.
Deze woorden zijn in 2006 uitgesproken in de aanwezigheid van de top van de Nederlandse veiligheidssector en een aantal belangrijke politici. Ze deden niks met deze waarschuwingen.
Bedrijven noch staten doen iets tegen gewelddadige propaganda
Later, bij het begin van de strijd in Syrië en Libië, heb ik mijn verbazing uitgesproken over het gemak waarmee jihadisten hun gewelddadige propaganda via internet kunnen en mogen verspreiden. Staten en bedrijven deden weer niks tegen de tsunami van de jihadistische propaganda en de rekrutering via internet.
EU wil af van nepnieuws, gaat strenger letten op sociale media
Ook de Europese Unie van Juncker deed niks. Nu is het establishment bezorgd om ‘nepnieuws’, terwijl er duizenden zijn gesneuveld door de aantrekkingskracht van het grootste nepnieuws allertijden, namelijk de islam. Ik zie nog geen begin van een antwoord op de juridische en politieke verschijning van de islam.
Het woord waarheid is nu in het geding
Natuurlijk vormen valse feiten en halve waarheden een groot probleem voor de betrouwbaarheid van internet en vooral voor de betrouwbaarheid van websites die de onware berichten verspreiden. Het woord waarheid is zelfs in het geding. Dat heb ik al in vroeg stadium gesignaleerd. En hieraan moeten we nog vele woorden wijden.
Maar nu ben ik vooral geïnteresseerd in de houding van het establishment ten aanzien van het nepnieuws. Sinds de verkiezingen in Amerika denkt het politieke establishment dat de overwinning van Donald Trump te wijten is aan sociale media en nepnieuws. Als deze interpretatie juist is, rijst de vraag waarom ze dit niet eerder aan de orde hebben gesteld. Ook president Barack Obama had enorm voordeel aan de moderne technologieën bij zijn overwinning. Dat wordt weleens vergeten.
Trump is om inhoudelijke redenen gekozen, niet dankzij nepnieuws
Donald Trump werd echt niet gekozen dankzij nepnieuws in de sociale media. Hij was een aantal keren slachtoffer van nepnieuws. Ook Clintons team was zeer actief in de sociale media.
Dat politici, dus ook Trump, soms dingen beweren die bezijden de waarheid zijn, staat als een paal boven water. Dat doen alle partijen. Daarom ontstond regelmatig commotie omtrent Trumps uitspraken in de sociale media. Maar de Amerikanen hebben op grond van een aantal inhoudelijke redenen voor Trump gekozen. En daar moet het om gaan.
Internet heeft opiniemacht van establishment doorbroken
Het establishment heeft last van de sociale media. Niet lang geleden beschikten ze over de belangrijkste media. Daardoor konden ze berichten en de interpretatie daarvan kanaliseren. Dat is niet meer mogelijk. De ontwikkeling van cyberspace heeft tot een doorbraak geleid: het machtsmonopolie van het establishment bij de opinievorming is doorbroken.
Juncker en zijn collega’s zijn niet langer in staat om via de gevestigde media kiezers te manipuleren. Een voorbeeldje: ze wilden ons laten geloven dat de jihadisten geen gebruik zouden maken van de vluchtelingenroutes. Dat is wel gebeurd en de mensen die dat hebben voorspeld, hebben gelijk gekregen. Vanwege de sociale media en diverse websites durft niemand dit feit onder het tapijt te vegen.
Vrijheid in cyberspace slechts in een enkel geval inperken
De waarheid van het establishment is niet langer onfeilbaar dankzij de vrijheid in cyberspace. Deze vrijheid is een dreiging voor het establishment en de gevestigde media. Daarom wordt de virtuele vrijheid in China en in Iran aan banden gelegd. Daarmee willen ze het voortbestaan van het despotisme garanderen. De vrijheid in cyberspace mag slechts door de overheid worden ingeperkt bij dreiging van geweld, jihadisme en andere strafbare feiten. De democratisering van opinies en feiten mag verder niet door de staten worden ingeperkt.
De verhalen van het establishment vormden in 2016 het grootste nepnieuws en dat leidde tot Brexit, de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen en de wanhopige ontkenning van de islamitische aard van het jihadisme.