Islam roept oude vragen op over godsdienstvrijheid

De vrijheid van meningsuiting staat continu onder druk. Het is goed om af en toe uit te zoomen en te beseffen dat die vrijheid al eeuwenlang wordt bevochten, schrijft Geerten Waling.

Dat kunnen we lezen in een nieuwe uitgave door Elsevier Weekblad van een revolutionaire en inspirerende redevoering van Gerard Noodt uit 1706, waarin deze Leidse professor zich hard maakt voor de godsdienstvrijheid.

Toentertijd behelsde godsdienstvrijheid veel meer dan alleen religie: het ging over wat wij tegenwoordig noemen de vrijheid van vereniging, van geweten en ja, ook van meningsuiting. Kortom, de zuurstof voor de open samenleving.

Een dappere rede over de vrijheid van godsdienst

We schrijven de Nederlandse Republiek, begin achttiende eeuw. De historicus Johan Huizinga zou het later omschrijven als een samenleving waar de vrijheid voor wetenschap en drukpers wat groter, de verdraagzaamheid wat ruimer en de maatschappelijke tegenstellingen wat geringer waren dan elders – maar daar houdt het dan ook wel mee op. Naar moderne maatstaven was de Republiek beslist onvrij. Zij had een eeuw vol politieke en religieuze strijd achter de rug, waarin de gereformeerde orthodoxie het had gewonnen van een meer liberale variant van het protestantisme. Johan van Oldenbarnevelt en anderen hadden dit zelfs met de dood moeten bekopen.