Jemen: ayatollahs net zo schuldig als de Saudi’s

Met de groeiende hongersnood in Jemen groeit ook de aandacht voor de oorlog in het land. Maar terwijl Saudi-Arabië en westerse wapenleveranciers de schuld krijgen, blijft Iran vreemd genoeg buiten schot, schrijft Robbert de Witt.

Hoewel het bloedvergieten al is begonnen in 2015, was er lang weinig aandacht voor het geweld in Jemen. Ongetwijfeld heeft de opgeleefde aandacht te maken met de steeds nijpender voedselsituatie in het land, en de vreselijke beelden van ondervoede kinderen.

Saudi’s aangewezen als hoofdschuldige in humanitair drama Jemen

Buurland Saudi-Arabië wordt meestal aangewezen als hoofdschuldige van dit humanitaire drama. De militair superieure Saudi’s leiden immers een internationale coalitie (die vooral bestaat uit andere Golfstaten) die een oorlog begon tegen de Houthi-rebellen in Jemen.

Bij ‘Houthi’s’ denk je al snel aan een etnische groep – wellicht omdat de naam zo lijkt op de Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda. Maar het gaat hier om een religieuze groep: Houthi’s zijn aanhangers van Hussein al-Houthi (1956-2004). Hij wilde een terugkeer naar het zuivere zaïdisme, een wat obscure islamitische stroming die grofweg van het jaar 1000 tot 1962 in Jemen heerste.

Al-Houthi verzette zich tegen islamitische invloeden (het wahabisme en salafisme) uit buurland Saudi-Arabië. Want het zaïdisme – en nu zouden de Engelsen zeggen ‘the plot thickens’, de zaak wordt ingewikkelder – is een sjiitische stroming. In de islamitische wereld staan de soennieten al eeuwen tegenover de sjiieten. Saudi-Arabië is het machtigste soennitische land, Iran is de leidende sjiitische macht.

Als een echo van de ayatollahs in Teheran, schreeuwde Al-Houthi ‘Dood aan Amerika! Dood aan Israël! Vervloekt zijn de Joden!’ tijdens de Irak-oorlog van 2003.

De Houthi’s  zijn geen nobele vrijheidsstrijders
Toen demonstranten in Jemen zich tijdens de Arabische Lente in 2011 keerden tegen hun autoritaire president Ali Abdullah Saleh, sloten de Houthi’s zich aan bij de opstandelingen. Saleh ontvluchtte het land en de Houthi’s hoopten hun macht te herstellen. Eigenlijk zoals ook de Moslimbroeders dachten gebruik te kunnen maken van de regimewisseling in Egypte. Dat religieuze fanatici weleens de winnaar konden worden van het verdwijnen van autoritaire leiders, wilde men in het Westen liever niet zien. Maar het gebeurde wel.

Hoewel de term ‘rebellen’ toch altijd iets van een gerechtvaardigd streven in zich draagt, zijn de Houthi geen nobele vrijheidsstrijders. Lees bijvoorbeeld dit relaas van een gevluchte Jemeniet over hoe de Houthi’s andersdenkenden behandelen.

Saudi-Arabië moet wel de bad guy zijn

In september 2014 veroverden de Houthi’s de Jemenitische hoofdstad Sana’a, tot groot ongenoegen van de soennitische golfstaten. Saudi-Arabië begon een oorlog tegen de Houthi’s. Officieel om de legitieme regering weer in het zadel te helpen – maar vooral om de sjiitische invloeden in Jemen terug te dringen.

Buiten kijf staat dat de Saudi’s zich in Jemen schuldig maken aan nodeloos bloedvergieten. Ze beschikken dankzij een defensiebegroting van 49 miljard euro dit jaar over een van de meest geavanceerde legers ter wereld – inderdaad, bijeen gekocht in vooral westerse landen.

Maar veel gevechtservaring hebben de Saudi’s niet. Het lijkt soms wel of Saudische gevechtspiloten blind hun bommen afwerpen, zoveel burgerdoden veroorzaken ze. En hun blokkade van Jemen leidt tot grote voedseltekorten.

Oordelen over een verre oorlog is gemakkelijker als er een duidelijke bad guy is. In dit geval moet Saudi-Arabië wel de slechterik zijn, dat een religieuze dictatuur is en de laatste tijd ook nog eens in een zeer kwade reuk staat. Door de schuld bij Riaad te leggen, kunnen mensenrechtenorganisaties bovendien wijzen op de dubbele westerse moraal: politici in Europa en de Verenigde Staten uiten hoogdravende woorden, maar intussen verdienen ze wel mooi aan de wapenhandel met een fout land als Saudi-Arabië.

‘Cruciaal voor de machtsbalans in het Midden-Oosten’

Toch is dit maar de helft van het verhaal. Want de oorlogsstokers in Teheran blijven buiten schot.

Ook Iran heeft een groot belang bij deze oorlog. Vaak wordt gesproken over de sjiitische halve maan: een gebied in het Midden-Oosten waar sjiieten in de meerderheid zijn, en als het aan Teheran ligt, ook de baas. En die halve maan ligt precies gekruld om het Saudische koninkrijk, de soennitische tegenspelers van de sjiitische ayatollahs. Als Iran invloed kan uitoefenen over Jemen, zou het bovendien de toegang tot de Rode Zee beheersen.

Al in april 2015 werden twee leden van de Iraanse elite-eenheid Republikeinse Garde, een kapitein en een kolonel, gearresteerd in de Jemenitische havenstad Aden.

En persbureau Reuters citeerde in maart 2017 westerse functionarissen en bronnen uit het Midden-Oosten over de steeds grotere rol die Iran speelde in het conflict. Een anonieme Iraanse officier zei bijvoorbeeld dat het winnen van de oorlog in Jemen ‘cruciaal is voor de machtsbalans in het hele Midden-Oosten’.

Iraanse ‘kamikaze-drones’ worden opgeofferd

Aanvankelijk stuurde Iran de wapens gewoon mee met lijnvluchten naar Sana’a. Maar toen er een Saudische luchtblokkade werd ingesteld, werd wapentuig eerst naar Somalië gezonden en vervolgens via zee naar Jemen gestuurd – vanwege de zeeblokkade van de Saudi’s werden de wapens voor het laatste stukje vervoerd in kleine vissersbootjes.

Het gaat, zei de Amerikaanse minister van Defensie James Mattis onlangs, om onder meer Iraanse drones en raketten, die de Houthi’s gebruikten tegen Saudi-Arabië. ‘Kamikaze-drones’ zouden door de Houthi’s worden opgeofferd om, gevuld met explosieven, geavanceerde Saudische radar- en raketinstallaties op te blazen. Zo is er inmiddels bewijs na bewijs dat Teheran zich intensief bemoeit met de oorlog in Jemen.

Het maakt Saudi-Arabië natuurlijk niet minder schuldig. Maar dat alle verantwoordelijkheid bij de Saudi’s wordt gelegd, is op z’n zachtst gezegd vreemd.

Lees ook dit commentaar terug van Robbert de Witt over Iran: Trump zit goed, Europa zit fout