Pasen: de overgang van het tragische naar de glimlach

Na de pijn moet de verlossing komen. Na de oorlog komt de vrede. En na de tragedie komt de komedie, schrijft Afshin Ellian op Goede Vrijdag: hoe het kruis van Jezus, halfmens, halfgod, eindigt in het optimisme van de opstanding.

Toen ik voor de eerste keer een speelfilm over Jezus zag, in Iran ten tijde van de Sjah, liepen de tranen over mijn wangen. Dat gold ook voor mijn moeder.

Het was de eerste en de laatste keer dat we samen naar bioscoop gingen. De kruisiging van een andersdenkende in een Midden-Oosterse context blijft een hartverscheurende affaire. De manipulatie en de passieve en actieve medewerking van de massa die ertoe leidden dat de onschuld naar een marteldood werd gebracht, leidden tot de geboorte van een zondebok.

Als ik nu aan Pasen denk, denk ik aan Faramarz, mijn neef. Zijn naam betekent letterlijk: over de grens, voorbij de grens. Hij is in de jaren tachtig van de vorige eeuw met een groep dissidenten ergens in het noorden van Iran geëxecuteerd en in een massagraf gegooid.

We weten nog steeds niet waar hij is begraven. Geen rituelen, geen officiële rouwperiode, maar in een voor hem vreemde aarde begraven.
Wij werden daarvan op de hoogte gebracht door een korte aankondiging van de revolutionaire rechtbank op de pagina ‘Gebeurtenissen’ in de Iraanse staatskrant Kayhan: ‘Acht contrarevolutionairen werden geëxecuteerd als verdorvenen op aarde wegens hun strijd met Allah, Zijn profeet en de islam.’ Daar stond de naam van onze Faramarz (drie jaar ouder dan ik) op een pagina die bestemd was voor verkeersongelukken en natuurrampen. Dat is mijn Pasen. O, ja, een week later werd ook de man van zijn zus geëxecuteerd, wiens zwangere vrouw zat al ondergedoken.

Zo was het beeld compleet: de vermoorde onschuld, de rouwende vrouwen, en verbijsterde verdwaasde mannen. Dat brengt de universele executie van onschuld, de andersdenkenden, te weeg. De Duitse dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926) weet in zijn achtste elegie de dood als het oer-geweld te verwoorden:

 

Met alle ogen zien de schepselen

het opene. Slechts onze ogen zijn

als omgekeerd, als vallen, in een cirkel

rondom hun vrije uitweg, opgesteld.

Wat daarbuiten bestaat, dat lezen wij alleen

In het gelaat der dieren.

(…)

De dood zien wij alleen; het vrije dier

Heeft steeds zijn ondergang al achter zich,

en voor zich God.

 

De dood ervaart het dier niet. Als de dieren en planten in een reine ruimte leven en daardoor ook geen besef hebben van de dood, dan zien alleen wij mensen de dood. Wij leven in de wereld met een sterke mate van bewustzijn. Altijd is er de wereld, aldus Rilke. De dood ervaren we slechts vanuit het perspectief van de wereld: zij leert ons de sterfelijkheid. Het oer-geweld van de executie was daarin een goddelijk recht dat de mens zich had toegeëigend.

Dankzij Jezus werd particulier jodendom een universele religie

Het particuliere geloof van het jodendom, dat alleen op joden van toepassing was, werd dankzij Jezus een universele religie, een compacte religie die het boek van de joden eerde. Jezus zette de wet (het joodse principe) naast de andere wet, die van de liefde.

Maar door Jezus werd ook de executie van andersdenkenden een universeel verschijnsel. Altijd en overal, toen en nu, staan galgen en executiepelotons klaar om de onschuld, de andersdenkende te elimineren.

Ook de Griekse wereld kende dit fenomeen. Socrates doorbrak de traditionele Griekse scheidslijn tussen Grieken en Barbaren door de introductie van de mens als een algemeen begrip. De universele logica begon daarmee: Alle mensen zijn sterfelijk, Socrates is een mens, Socrates is sterfelijk.

Socrates’ tweede universalisatie betrof zijn eigen executie, waarmee hij als denker stierf. Het zou niet de eerste keer zijn dat deze twee historische figuren, namelijk Jezus en Socrates, in één adem worden genoemd.

In 2012 was ik in Jeruzalem. Ik stond tegenover de Muur. Aan mijn rechterkant zag ik in de verte een kerkhofachtig grondgebied. Mijn vrienden legden mij uit dat in dat kerkhof alleen de grootheden van het jodendom worden begraven en volgens de traditie zou op die plek de Messias tevoorschijn komen. Wie daar begraven is, ligt letterlijk in de nabijheid van de Messias. Volgens geruchten zou een islamitische heerser een muur hebben opgetrokken om zo te voorkomen dat de Messias eerst zijn eigen prominente joden ontmoette.

Nu zijn we bij een gevoelige zaak aangekomen: Jezus van Nazareth was ook zelf een joodse man. Alleen een joodse jongen kan de Messias zijn. Wetenschappelijk gezien bestaan er twijfels over het proces van Jezus. Toch ga ik voorbij aan de mogelijke twijfel. Het verhaal over het proces bestaat en het verhaal heeft een wereldrevolutie teweeg gebracht. Daar kunnen we niet omheen.