Kan Nederland 24 miljoen inwoners aan? Die vraag bleek een jaar geleden voor velen een ongehoorde eyeopener. Toch zijn er groeiscenario’s die de 20-miljoengrens gemakkelijk passeren. Aantallen die vragen oproepen over de toekomstige identiteit, sociale samenhang en kwaliteit van leven van de Nederlandse samenleving.
De oproep om deze demografische ontwikkeling net zo rationeel te benaderen als de economische ontwikkelingen is niet onbeantwoord gebleven. Het kabinet vroeg de planbureaus, het CBS en NIDI een inventarisatie te maken van kennis en inzichten van een toe- of afname van de bevolkingsgroei op diverse terreinen. De eerste verslaglegging wordt dit najaar verwacht.
Nadruk moet liggen op scenario’s in termen van het onwaarschijnlijke
Jan Latten (1952) is emeritus hoogleraar sociale demografie aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder was hij hoofddemograaf van het Centraal Bureau voor de Statistiek.
Zo’n exercitie kan het taboe op een nationale demografische visie mogelijk doorbreken, maar dan zal de nadruk moeten liggen op scenario’s die durven te denken in termen van het onwaarschijnlijke.
Stel dat het migratiesaldo decennia boven verwachting blijft? Wat betekent dat voor de identiteit van Nederland? Wat zijn mogelijke consequenties als het gemiddeld kindertal maar blijft dalen? Wat gebeurt er met de sociale samenhang als de integratie beperkt blijft tot arbeidsparticipatie?
Scenario’s zijn in wezen minder waarschijnlijke ontwikkelingen, ontwikkelingen die we nog niet kennen. Toch hebben ze een belangrijke functie. Zodra het minder waarschijnlijke zichtbaar wordt gemaakt, worden beleidsmakers gedwongen om standpunten in te nemen en tijdig te acteren.
Belangrijkste oorzaak van de grotere bevolkingsomvang: immigratie
Lees ook het essay van Jan Latten en Jan van de Beek nog eens terug: De saamhorigheid staat op het spel
Nog in 2008 was de prognose van het CBS dat Nederland in 2030 17,4 miljoen inwoners zou tellen. Na diverse bijstellingen werd tien jaar later ruim 18 miljoen als meest waarschijnlijke omvang genoemd. Het kan verkeren. Belangrijkste oorzaak: immigratie.
Toch gaan prognosemakers ervan uit dat het hoge migratiesaldo van de laatste jaren van voorbijgaande aard is. Al in 2019 zou het migratiesaldo volgens de meest recente CBS-prognose gaan dalen om aan het eind van dit decennium op 30.000 uit te komen.
De feiten wijken qua trend nu al af van de prognose. Op grond van de groeicijfers over de eerste maanden van 2019 is mijn raming dat de bevolking dit jaar met 100.000-plus zal toenemen (zie ‘Bevolkingsgroei’). Dan is het inwonertal in slechts vier kalenderjaren met 400.000 toegenomen.
Opnieuw zal de werkelijkheid de verwachtingen hebben ingehaald. Vooral het migratiesaldo zal hoger liggen. En omdat de bevolking zonder migratieachtergrond begint te krimpen, zal de samenstelling van de Nederlandse bevolking nog sneller veranderen.
Hoekstra had gelijk in HJ Schoo-lezing: land dreigt uit balans te raken
Meer over dit onderwerp: ‘Rechts-conservatieve’ HJ Schoo-lezing Hoekstra doet stof opwaaien
In zijn HJ Schoo-lezing maakte minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) vorige week gewag van het risico dat het land uit balans raakt. Middenklasse, migratie, identiteit zijn de trefwoorden in zijn verhaal. Hij verwijst precies naar de verwevenheid van economie, demografie en sociale structuur.
Hij heeft gelijk, er is een mix van trends die in samenhang moeten worden gezien. Bevolking is daarbij essentieel. De Nederlandse samenleving is onbedoeld bezig zichzelf demografisch weg te cijferen. Dat raakt de toekomstige economie, maar ook identiteit en verbondenheid.
De verwevenheid met kindertal, migratie en bevolkingsgroei wordt liefst genegeerd. Men verschuilt zich graag achter individuele vrijheid. Maar als individuele vrijheden onbedoeld leiden tot ongewenste maatschappelijke situaties, dan moeten leiders kracht tonen en de vaarrichting aanpassen.
Ik hoop dat de onderzoekers dwarse scenario’s durven aan te leveren’
Zoiets geldt ook voor bevolkingsontwikkeling. En nu maar hopen dat de onderzoekers het aandurven om het kabinet dwarse scenario’s op basis van feiten aan te leveren.