In Londen blijkt: de NAVO is in een kritieke situatie

04 december 2019Leestijd: 4 minuten
V.l.n.r.: Emmanuel Macron, Boris Johnson, Recep Tayiyp Erdogan en Angela Merkel. Foto: AFP.

Wie is anno 2019 de vijand? De 29 NAVO-landen geven verschillende antwoorden op die vraag, schrijft Bram Boxhoorn. De organisatie is politiek in een kritiek stadium beland, zeker nu de Verenigde Staten niet meer de natuurlijke leider zijn.

De NAVO heeft besloten na afloop van de Londense top op 3 en 4 december niet zoals gebruikelijk een uitgebreid perscommuniqué uit te vaardigen, maar slechts een beknopte ‘politieke verklaring’. Dit kun je gerust opzienbarend noemen. Naar verluidt is dit besluit genomen om bij voorbaat gebakkelei tussen Donald Trump en de Europese leiders over de tekst van het communiqué te voorkomen.

De tegenstellingen tussen Europese NAVO-landen zijn minstens zo fors

Bram Boxhoorn

Bram Boxhoorn is historicus en directeur van de Atlantische Commissie. Hij is tevens gastdocent bij Webster University, Leiden. Boxhoorn schrijft wekelijks een blog voor Elsevier Weekblad over buitenlandse politieke kwesties.

Vooral Trumps aanhoudende druk op de Europese partners om tenminste 2 procent van het bnp aan defensie uit te geven zou – zoals bij de Brusselse top vorig jaar – opnieuw tot veel commotie kunnen leiden. Immers, het merendeel van de NAVO-landen voldoet nog steeds niet aan de afspraak van de NAVO-top in Wales in 2014. De Amerikaanse president houdt daarom terecht vol dat de Europeanen te weinig bijdragen aan hun eigen veiligheid.

Uit het bovenstaande kun je ten onrechte de conclusie trekken dat de geschillen over de NAVO zich voornamelijk voordoen tussen de Verenigde Staten en Europa. Niets is minder waar. De tegenstellingen tussen de Europese landen binnen de NAVO zijn minstens zo fors: Turkije flirt openlijk met Rusland en bruuskeert de Verenigde Staten. En Duitsland en Frankrijk vochten aan de vooravond van de top een hoogoplopende ruzie uit over hun financiële bijdrage aan de NAVO.

De Franse president Emmanuel Macron stelde de zaken verder op scherp door de NAVO ‘hersendood’ te verklaren. In tegenstelling tot vele andere Europese landen doet Frankrijk niet alleen aan ‘burden sharing’ – het land besteedt 2 procent van zijn bnp aan defensie – , maar ook aan ‘risk sharing’: Franse militairen zijn wereldwijd actief. Vorige week nog vonden dertien Franse soldaten de dood in Mali bij een actie tegen terroristen. Macron heeft dus recht van spreken. Of hij ook gelijk heeft, is andere vraag.

Macron twijfelde dus openlijk aan het nut van de NAVO. In Macrons pleidooi voor ‘Europese strategische autonomie’ weerspiegelt zich de scepsis over de Amerikaanse veiligheidsgarantie aan Europa. Dat laatste is deels veroorzaakt door Trumps aanvankelijke scepsis over de NAVO en deels een erfenis uit het Gaullistische tijdperk. De Gaulles twijfel aan de Amerikaanse veiligheidsgarantie leidde tot de oprichting van een eigen nucleaire afschrikkingsmacht in de jaren zestig, de ‘force de frappe’.

Macron heeft Duitsland voor het hoofd gestoten

Maar er speelt meer. In de Franse visie maakt Rusland deel uit van een Europees veiligheidssysteem. Daarom pleit Macron ook voor een actieve dialoog met Moskou in de hoop Rusland ervan te weerhouden Europa verder te destabiliseren. Sinds de beëindiging van het INF-verdrag over middellange afstandsraketten ziet Macron in de Russische overmacht op dit gebied een nucleaire dreiging voor de Europese veiligheid. Hij is daarom geïnteresseerd in een bevriezing (‘moratorium’) voor deze wapens met Rusland. Hierin staat hij vrijwel alleen.

Voor Macron zijn er genoeg redenen om eerst eens grondig de strategische vraagstukken voor de NAVO – inclusief de relatie met China en de bestrijding van het terrorisme in Afrika – te bespreken. Dan heeft het pas zin over de 2 procent-norm te spreken, is zijn stelling.

Macron heeft met zijn kritische houding de trouwe bondgenoot Duitsland voor het hoofd gestoten. Bondskanselier Angela Merkel kiest onverbloemd voor de NAVO als primaire instelling ter verdediging van de Duitse veiligheid. Vorige week nog betoonde Merkel in de Bondsdag openlijk haar liefde. De NAVO is nog net zo belangrijk voor Duitsland als tijdens de Koude Oorlog, zo zei ze.

De EU kan zichzelf niet verdedigen

Macron heeft met zijn uitspraken zijn hand overspeeld bij Merkel. De aanname dat Europa zichzelf kan verdedigen en dat Frankrijk als atoomparaplu voor de rest van Europa – dus ook Duitsland – kan dienen, overtuigt haar kennelijk niet. Of zoals NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg het keer op keer formuleert: de EU kan zichzelf niet verdedigen.

De NAVO is een politieke-militaire organisatie. Gemeten aan de gestegen uitgaven van de bondgenoten – met dank aan Trump – en het aantal gezamenlijke oefeningen gaat het militair beter, al zijn er nog steeds vele tekortkomingen op te veel cruciale gebieden: transport- en inlichtingencapaciteit, mobiliteit, enzovoort.

Maar het werkelijke probleem van de NAVO is momenteel politiek-strategisch van aard. Wie is anno 2019 de vijand? Rusland, China of het internationale terrorisme? Of alle drie tegelijk? De negenentwintig NAVO-landen geven verschillende antwoorden op die vraag. Aangezien het leiderschap van de Verenigde Staten binnen de NAVO niet meer bij voorbaat vaststaat, is de organisatie nu daardoor politiek in een kritiek stadium beland.