Macron houdt zijn mede-Europeanen een spiegel voor, schrijft Bram Boxhoorn. Wat zijn de Europese veiligheidsbelangen precies en hoe kan de EU die het beste behartigen?
Het grote onderhandelingsspel over de toekomstige verhoudingen tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU is aanstaande. De relatie op het gebied van veiligheid en defensie speelt een cruciale rol in de onderhandelingen. De Britten hebben op dit gebied iets te bieden wat de EU hard nodig heeft: politieke invloed en hard power – militaire slagkracht. Interessant is daarom de rede van president Emmanuel Macron die hij afgelopen week hield aan de École de Guerre in Parijs.
Bram Boxhoorn
Bram Boxhoorn is historicus en directeur van de Atlantische Commissie. Hij is tevens gastdocent bij Webster University, Leiden. Boxhoorn schrijft wekelijks een blog voor Elsevier Weekblad over buitenlandse politieke kwesties.
Al eerder heeft hij – samen met bondskanselier Angela Merkel – een pleidooi gehouden om de Europese veiligheidsbelangen in eigen hand te nemen en de afhankelijkheid van de Amerikaanse bondgenoot te verminderen. Dit onderwerp raakt een kernvraag in de trans-Atlantische betrekkingen. Wat zijn die Europese veiligheidsbelangen precies en hoe kan de EU deze het beste behartigen?
Voor Macron is soevereiniteit een sleutelbegrip
Gezegd moet worden dat Macron zich er niet makkelijk vanaf maakt. Het lange betoog geeft een doorwrochte analyse van de strategische veranderingen in de wereld en een duidelijke visie op de (belangrijke) rol van Frankrijk. Macron houdt een sterk pleidooi voor de instandhouding van het multilaterale wereldsysteem – sterke internationale instellingen dus –, strategische partnerschappen, Europese autonomie en nationale soevereiniteit.
Elsevier Weekblad maakte eerder dit coververhaal over de Franse president: Emmanuel Macron, de nieuwe keizer van Europa
Soevereiniteit is voor hem een sleutelbegrip en een voorwaarde voor politieke handelingsvrijheid. Keuzes kunnen immers alleen worden gemaakt als het lot in eigen hand kan worden genomen. Anders is er geen sprake van keuzevrijheid. In dat kader pleit hij voor een politieke visie op het ‘geleidelijke herstel van [het] vertrouwen in Rusland’. Hier ontpopt Macron zich als een ‘vriend’ van Rusland. Kennelijk is het uiteindelijke doel – maar dat spreekt hij niet uit – om via een ‘deal’ met Rusland te worden verlost van een instabiele en gewelddadige oostflank in Europa, gezien de verhouding tussen Moskou en de Baltische landen en Oekraïne. Als de EU zo een einde kan maken aan de huidige strategische onenigheid tussen Oost- en West-Europa over de relatie met Rusland, komt er tijd en ruimte vrij om het ‘Europese project’ verder te vervolmaken.
Europa moet veiligheid eindelijk eens serieus nemen
Een ander belangrijk onderwerp dat Macron aansnijdt, is het belang van een Europese defensiepijler in combinatie met nucleaire afschrikking. Veelbetekenend refereert hij aan de woorden van de grote Franse journalist en socioloog Raymond Aron: ‘De mensheid noch de staten hebben afscheid genomen van wapens.’ Hij benadrukt dat Europa of de EU – voor Macron zijn beide begrippen synoniem – veiligheid eindelijk eens serieus moeten nemen. Hij kan niet langer accepteren dat de Verenigde Staten en Rusland over de hoofden van de Europeanen heen verdragen sluiten die Europa raken. Het START-verdrag bijvoorbeeld, dat een limiet stelt aan het aantal strategische kernwapens.
Hij pleit daarom voor de ontwikkeling van een ‘Europese strategische cultuur’. Macron biedt de andere Europese landen een ‘strategische dialoog’ aan, inclusief een inkijk in de Franse nucleaire strategie. Dat de Franse force de frappe (nucleaire macht) buiten de NAVO blijft, spreekt vanzelf. Frankrijk moet een autonome nucleaire positie behouden: de Franse strijdkrachten staan klaar om bedreigingen uit alle richtingen het hoofd te bieden. Macron houdt hiermee dus vast aan een gaullistische traditie.
Lees ook over de NAVO: 70 jaar NAVO, en nu?
Een oud Frans stokpaardje
Macron houdt zijn mede-Europeanen een spiegel voor. Dat is zijn grote verdienste. Het is ook duidelijk dat hij bereid is verder te gaan dan zijn voorgangers in de poging om de EU meer als een zelfstandige eenheid te laten optreden op buitenlands en veiligheidsgebied. Zijn pleidooi voor een ‘Europese strategische cultuur’ concurreert in theorie niet met NAVO, zo stelt hij. Uit zijn rede blijkt dat echter niet. Een oud Frans stokpaardje waartoe hij oproept – een Europese pijler binnen de NAVO – is voor de Britten, die Macron stevig aan de borst drukt, vloeken in de kerk.
Onduidelijk blijft (wederom) wat nu precies de Europese veiligheidsbelangen zijn waarover hij spreekt. En is de EU in staat voldoende hard power te ontwikkelen en toe te passen? Voorlopig blijven de woorden van de Amsterdamse historicus Maarten Brands relevant. Hij merkte ooit op dat Europa hard is in soft power en soft in hard power. Waarvan acte.