Wie trekt eindelijk de stekker uit de NPO?

Een publiek omroepbestel is net zo vreemd als een publiek dagbladen- of een publiek tijdschriftenbestel. Laten we er dus mee stoppen, betoogt Roelof Bouwman.

Dankzij de psychologie weten we dat mensen het vermogen hebben om te wennen aan de meest bizarre zaken. Het instituut dat daarvan de afgelopen decennia misschien wel het meest heeft geprofiteerd, is het publieke omroepbestel.

Ruim een eeuw geleden eerste radio-uitzending in Nederland

Het begon allemaal, zoals bekend, met de legendarische Haagse ingenieur en fabrikant Hanso Henricus Schotanus à Steringa Idzerda. Op 6 november 1919 verzorgde hij – met een zender van eigen makelij – Neerlands eerste radio-uitzending.

Niet iedereen was enthousiast over de nieuwe vinding. Dat gold vooral voor de politieke en godsdienstige elites die destijds in Nederland de lakens uitdeelden. Radio-uitzendingen, zo werd gevreesd, konden wel eens leiden tot zedenverwildering, zeker als er dansmuziek door de ether zou schallen.

Bovendien bestond het levensgrote risico dat de eigen protestantse, katholieke, socialistische of liberale achterban via de radio zou worden geconfronteerd met de opvattingen van ‘andersdenkenden’. Om nog maar te zwijgen van het gevaar dat polemische redenaars de relaties met bevriende staatshoofden zouden kunnen verstoren.

Een speciaal ‘Radioreglement’ in mei 1930

Beheersing en controle leken derhalve dringend gewenst. In een speciaal Radioreglement kwam het in mei 1930 zwart op wit te staan: voor een zendmachtiging kwamen alleen organisaties in aanmerking die konden aantonen ‘dat zij in zoodanige mate gericht zijn op de bevrediging van de in het volk levende culturele of godsdienstige behoeften, dat hare uitzendingen uit dien hoofde geacht kunnen worden van algemeen nut te zijn’.

Vijf organisaties voldeden aan die eis. Ze werden verdeeld over een christelijke zender (KRO en NCRV) en een niet-christelijke zender (AVRO en VARA, aangevuld met de kleine VPRO).

Toen Nederland in de jaren zestig afscheid begon te nemen van de verzuiling, vervielen feitelijk de grondslagen waarop ons omroepbestel rustte. Maar met de gevestigde belangen van de Hilversumse omroepen en hun warme contacten met geestverwanten op het Binnenhof viel, zo bleek al snel, niet te spotten.