Zonder zelfonderzoek Europese Unie kan Brexit weleens dominosteentje worden

Het is begrijpelijk dat in Brussel opgelucht is gereageerd op het Brexit-akkoord. Maar eigenlijk begint de discussie pas. Want juist grote voorstanders van een verdere Europese eenwording moeten zich afvragen waarom een grote lidstaat de club heeft verlaten. Zelfreflectie in plaats van eigengereid voortmarcheren, zou voorop moeten staan, schrijft Arendo Joustra.

Natuurlijk is het niet goed voor Nederland dat het Verenigd Koninkrijk (VK) de Europese Unie heeft verlaten. Nederland was een van de landen die er in het verleden voor heeft geijverd dat het VK zich aansloot. En dat was niet voor niets. De Britten denken als zeevarend volk over veel zaken immers hetzelfde als de Nederlanders.

Den Haag gaat Londen nog missen in Brussel

Beide landen zijn voor vrijhandel en tegen protectionisme. En beide landen zien weinig in een-tweetjes op het Europese vasteland tussen Frankrijk en Duitsland. En beide landen denken trans-Atlantisch, wat zoveel betekent dat de Verenigde Staten en Canada nauw betrokken moeten zijn bij de ontwikkelingen in Europa.

Door het vertrek van de eilandstaat moet Nederland in Brussel nu zijn eigen boontjes doppen. Zoals al bleek tijdens de discussie afgelopen zomer over het coronaherstelfonds van 750 miljard euro, dat het Verenigd Koninkrijk ongetwijfeld had geblokkeerd. Als groot land met een eigengereide historie durfde het makkelijk Brusselse besluiten te vetoën.

Wat het Britse vertrek voor de Nederlandse economie betekent, moet nog blijken, maar de vooruitzichten zijn somber. Belangrijker dan de verhouding tussen beide landen, is de vraag welke consequenties Brussel en de Europese Unie trekken uit het Britse vertrek. Je kunt de vraag ook anders formuleren: waarom hebben Brussel en de Europese Unie niet kunnen voorkomen dat het Verenigd Koninkrijk vertrok?

Alleen wijzen naar de Britten als verklaring is te makkelijk

De afgelopen vier jaar zijn talrijke verklaringen voor de Brexit de revue gepasseerd. Dan ging het veelal over de populaire pers, de verkeerde voorstelling van zaken door de voorstanders van een Brexit, de verkeerde inschatting van premier David Cameron die een referendum uitschreef om zichzelf en zijn Conservatieve Partij te redden, oudere kiezers die wel en jongere kiezers die niet kwamen opdraven bij dat referendum en nog zo wat.

Het ging minder of niet over de vraag, wat mogelijk de afgelopen decennia is misgegaan in Brussel en de Europese Unie zelf. Als iemand boos een tennisclub verlaat, kun je de oorzaak natuurlijk leggen bij de spelbreker. Maar een verstandig bestuur zal ook kijken naar welke fouten het zelf heeft gemaakt. Al was het maar om te voorkomen dat andere leden de spelbreker volgen.

Het Verenigd Koninkrijk is doordesemd van Europese waarden

Waarbij niet mag worden vergeten dat het Verenigd Koninkrijk een van de grootste lidstaten was en een die is doordesemd van de ‘Europese waarden’ waarmee zo vaak wordt geschermd. Het is immers een van de oudste democratieën en geïmpregneerd met de idealen van vrijheid en onafhankelijkheid. Het enige land ook dat tachtig jaar geleden niet onder de voet is gelopen door de nazi’s, maar zijn eigen vrijheid heeft behouden en tevens vijf jaar succesvol gestreden heeft voor de vrijheid van de andere Europese volkeren.

Het is jammer dat dit zelfonderzoek in Brussel naar de vraag hoe dit heeft kunnen gebeuren, lijkt te ontbreken. Dat is enigszins te begrijpen, aangezien de Europese Unie nog steeds een kwetsbaar project in wording is. Als je kwetsbaar bent, sta je niet open voor kritiek. Vandaar dat elke kritiek al snel wordt afgedaan als eurosceptisch. Tegenstanders ervaren dat ze worden zwartgemaakt: hun gedrag kan makkelijk tot ‘oorlog’ leiden. En voorstanders gaan van de weeromstuit in de hoogste versnelling, zie de voormalige Belgische premier Guy Verhofstadt. Ook begrijpelijk wellicht, maar evenmin effectief.

Een paar suggesties voor de achterblijvers om te onderzoeken

Vragen die bij het zelfonderzoek in Brussel en de Europese Unie aan de orde kunnen komen, zijn bijvoorbeeld: