Fabels over de Duitse bezetting zijn nog altijd springlevend

Kampte Nederland in de oorlog met een permanent voedseltekort en zouden er meer Joden zijn gered als er meer verzet was geweest? Sommige mythes uit de oorlogsjaren zijn onverwoestbaar, constateert Roelof Bouwman.

Als er een hitparade zou bestaan van meest bestudeerde tijdvakken uit de Nederlandse geschiedenis, dan zouden de jaren 1940-1945 daarin ongetwijfeld op nummer één staan. Vanzelfsprekend is dat overigens nooit geweest.

Al in jaren tachtig werd afname belangstelling voor WO II voorspeld

Al in de jaren tachtig – de Duitse bezetting was inmiddels vier decennia geleden, de meeste mensen hadden er geen persoonlijke herinneringen meer aan en rijkshistoricus Loe de Jong publiceerde het slotdeel van zijn magnum opus Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog – kon je overal horen voorspellen dat het met de belangstelling nu toch wel snel gedaan zou zijn.

Het tegendeel bleek waar. Elk jaar, vooral in de weken voorafgaand aan 4 en 5 mei, verschijnen in Nederland nog altijd stapels nieuwe boeken over de oorlog. Niet altijd bevatten ze baanbrekende, nog niet eerder geformuleerde inzichten, maar er zitten wel degelijk pareltjes tussen.

Helaas zijn sommige mythes uit de oorlogsjaren zo hardnekkig, dat er nauwelijks tegenop valt te schrijven.

Voedselschaarste in 1940-1945: een fabel

Een mooi voorbeeld is de fabel over de permanente voedselschaarste in de jaren 1940-1945. De Utrechtse historicus Gerard Trienekens maakte er in 1985 al korte metten mee, en daarna ook Hein Klemann in zijn overzichtsstudie Nederland 1938-1948. Economie en samenleving in jaren van oorlog en bezetting (2002).

Er zijn, toonde Klemann aan, tijdens de bezetting slechts geringe hoeveelheden voedsel (voornamelijk groenten) van Nederland naar Duitsland geëxporteerd. De agrarische productie bleef bijna volledig in eigen land. Mede als gevolg daarvan was er in Nederland tot de herfst van 1944 van honger nauwelijks sprake.

Wel was er in de eerste vier oorlogsjaren gebrek aan bepaalde voedingsmiddelen, waardoor de dagelijkse maaltijden een wat ander karakter kregen: minder vette dierlijke producten en meer kool, peulvruchten en bruinbrood. ‘Alles bijeen was het dieet zeker niet ongezond en kreeg de Nederlander voldoende binnen,’ aldus Klemann.