Hoe Reagans poging om gasdeal tegen te houden faliekant mislukte

29 april 2021Leestijd: 4 minuten
Republican debate - ANP

Net als nu rond de omstreden pijpleiding Nord Stream 2, waren de Amerikanen woedend toen West-Europa begin jaren tachtig een lucratieve overeenkomst sloot met het Kremlin, schrijft Robbert de Witt. Maar de sancties van de regering-Reagan hadden geen enkel effect en Europa boog niet. Sindsdien vloeit het Siberische gas rijkelijk.

De rollen zijn wat anders verdeeld, maar verder is het opnieuw 1981. Want de Amerikaanse regering heeft een pakket sancties tegen Europese bedrijven klaarliggen, en het Congres is hiermee al akkoord. En, zo dreigen de Amerikanen, zodra de omstreden pijpleiding Nord Stream 2 ‘af’ is, zullen die strafmaatregelen worden ingezet. Alles om te voorkomen dat (nog meer) goedkoop Russisch gas vanuit Siberië via deze nieuwe pijpleiding naar Duitsland gaat stromen.

De regering van de Amerikaanse president Ronald Reagan was destijds bijzonder ontstemd over de samenwerking tussen Europese bedrijven en de Sovjet-Unie bij de aanleg van de 4.500 kilometer lange Transsiberië-gaspijpleiding.

Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.

De schatkist van het Kremlin

De bezwaren toen waren hetzelfde als nu tegen Nord Stream 2: door gas af te nemen van de Russen, wordt de schatkist van het Kremlin gespekt, waarmee het nieuwe wapens kan ontwikkelen en onrust kan stoken. En intussen de Amerikanen maar betalen voor de verdediging van West-Europa, tegen de Russen nota bene.

Begin jaren tachtig was de Koude Oorlog bovendien in volle gang, de Verenigde Staten vreesden een verdere opmars van het communisme wereldwijd. Het Rode Leger was in 1979 Afghanistan binnengevallen. En precies in die jaren sloten West-Europese landen – Duitsland voorop – een overeenkomst met het Sovjet-regime.

In eerste instantie probeerde de Amerikaanse regering eind 1981 Amerikaanse bedrijven te raken die technologie en onderdelen leverden, zoals Caterpillar en General Electric. Maar al gauw bleek dat Europese bedrijven zelf de kennis hadden om de pijpleiding aan te leggen. Bij beide Amerikaanse bedrijven vielen ontslagen doordat zij de lucratieve opdracht moesten laten schieten.

Torenhoge werkloosheid

In West-Europa was begin jaren tachtig de nood hoog. Er heerste een diepe recessie en een torenhoge werkloosheid. Tegelijk zou de export van gas de haperende Sovjet-economie flink kunnen helpen. Naar verwachting zou het de Sovjets jaarlijks 8 miljard dollar opleveren.

De overeenkomst zat slim in elkaar: de Sovjet-Unie had geld, noch de technologie om de pijpleiding aan te leggen. Dat zouden de Europeanen doen. Het geld zouden ze aan het Kremlin lenen, dat zou terugbetalen met de inkomsten uit toekomstige gasleveranties. Europese bedrijven stonden in de rij om te profiteren, het ging om omgerekend 12 miljard euro aan investeringen, blijkt uit een artikel in The New York Times destijds. Het Duitse staalbedrijf Mannesmann dacht dat het project 2.500 banen zou opleveren. In Groot-Brittannië ging het om vermoedelijk 3.000 banen, waarvan een groot deel bij John Brown Engineering, een fabriek in Schotland waar de werkloosheid destijds ook om zich heen greep. In Frankrijk profiteerde constructiebedrijf Creusot-Loire, in Italië liet industrieconcern Nuovo Pignone weten dat meedoen cruciaal was voor de 6.000 werknemers.

Lees hier hoe het Kremlin verdeeldheid in het Westen zaait met de peperdure gaspijpleding Nord Stream 2: tussen EU-lidstaten onderling , maar ook tussen Europa en de Verenigde Staten.

‘Gekwetst door een vriend’

De regering-Reagan zag het Europese enthousiasme om Russisch gas te gaan afnemen met lede ogen aan. Daarop stelde Washington sancties in tegen alle bedrijven die technologie rond de gasindustrie leverden aan de Sovjet-Unie.
Maar in tegenstelling tot wat Reagan had verwacht, gaven de Europese regeringen geen krimp.

‘De pijpleiding wordt voltooid,’ zei de Duitse bondskanselier Helmut Schmidt. De Britse premier Margaret Thatcher, toch een geestverwant van Reagan, liet de Amerikaanse president fijntjes weten dat Amerika net zo goed zakendoet met de Sovjet-Unie. ‘We voelen ons diep gekwetst door een vriend,’ verklaarde zij tegen de BBC. En: ‘We zeiden dat ze zouden leveren, we zullen leveren, we willen leveren.’

Deze Europese regeringen voelden zich ook aangetast in hun soevereiniteit en konden publiekelijk niet buigen voor de Amerikaanse druk. Een jaar na het instellen van de sancties, trok Washington ze weer in. In 1984 werd de pijpleiding geopend.

Hand op het pistool

Opmerkelijk is dat juist deze pijpleiding nu – tot woede van Oekraïne, waar hij doorheen loopt – wordt omzeild met Nord Stream 2. De omstandigheden zijn ook iets anders, want het is nu vooral Duitsland dat nog achter de nieuwe pijpleiding staat – met Nederland en Oostenrijk. Met diverse Oost-Europese landen is Frankrijk tegen, de Britten en Italianen hebben de nieuwe pijpleiding niet nodig. En de Amerikanen staan opnieuw klaar om te straffen.

Maar terwijl de Amerikanen hun hand al op het pistool hebben, zullen ze ongetwijfeld nog eens terugdenken aan Reagans sanctiedebacle.