‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral,’ schreef Bertolt Brecht in 1928. Dat zou ook weleens kunnen gelden voor de strijd tegen de klimaatverandering. Want de opwarming van de aarde kan de voedselvoorziening behoorlijk verstoren, schrijft Marijn Jongsma.
De boodschap van het rapport van het klimaatpanel van de Verenigde Naties (het IPCC) stemde vorige week niet vrolijk. De opwarming van de aarde gaat ongekend snel, ze zal overal op aarde merkbaar zijn en de mens is de oorzaak.
Adaptatie: ook op agrarisch gebied
De reacties waren begrijpelijkerwijs vooral in de trant van: de energietransitie moet nog sneller om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Maar ook dan zal het klimaat blijven veranderen. We zullen ons dus moeten aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Adaptatie, om in klimaatterminologie te blijven.
Marijn Jongsma (1969) is economisch redacteur bij EW. Hij blogt wekelijks over financieel- en macro-economische onderwerpen.
Dan hebben we het ook over de voedselvoorziening. Vijf jaar geleden kwam het Joint Research Centre (JRC), de onderzoekspoot van de Europese Commissie, met een rapport over de voedselvoorziening van de Europese Unie (EU) in 2050. Het zuiden van Europa krijgt te maken met extreme hitte, zo schreef het JRC, het noorden zou door hogere temperaturen gewassen kunnen gaan verbouwen waarvoor de temperaturen nu gemiddeld nog te laag liggen. Extreme regenval en overstromingen doen dat voordeel weer deels teniet.
Genetische modificatie: een moeizaam dossier in de EU
Klimaatverandering maakt Europa, nu nog een netto-exporteur van agrarische producten, per saldo kwetsbaar. Te meer doordat het continent qua innovatie achterstand oploopt, constateerde het JRC in 2016. Een achterstand die sindsdien alleen maar groter is geworden.
Genetische modificatie (het veranderen van eigenschappen van planten of dieren door het overbrengen van erfelijke eigenschappen) is een van de manieren die gewassen bestendiger kunnen maken tegen ‘stress’, zoals langdurige droogte. Maar uit angst voor milieu- en gezondheidseffecten wordt de teelt van genetisch aangepaste gewassen in Europa nog maar nauwelijks toegestaan. Met als gevolg dat ook het onderzoek zich grotendeels elders afspeelt.
Droogte elders wordt hier ook voelbaar
Zoals gezegd is Europa nu nog een grote netto-exporteur van agrarische producten. Tegenover grote exporten staan echter ook grote importen. De intensieve veehouderij in Nederland was niet levensvatbaar geweest zonder de grootschalige invoer van veevoer (soja) uit voornamelijk Zuid-Amerika, via de Rotterdamse haven.
Lees ook van Marijn Jongsma: Krapte op arbeidsmarkt geen tijdelijk fenomeen, productiviteit moet omhoog
De Europese productie van vlees en zuivel kan dus niet zonder agrarische productie elders. De Nederlandse wetenschappers Ertug Ercin, Ted Veldkamp en Johannes Hunink schreven er recent een artikel over in het blad Nature Communications. Volgens onderzoekers worden de grensoverschrijdende effecten van klimaatverandering veronachtzaamd.
Nu komt 7 procent van de agrarische importen van de EU uit gebieden met veel droogte, in 2050 kan dat zijn opgelopen tot 44 procent. Uiteraard verschilt dat per gewas. De conclusie: ‘De economie van de EU is zeer kwetsbaar voor droogte buiten de eigen grenzen door klimaatverandering.’
Dan gaat het niet alleen om vlees en zuivel, maar ook om (voedsel)producten waarin palmolie wordt verwerkt – en dat zijn er nogal wat.
Hoe passen we ons aan?
Of dat tot problemen gaat leiden, hangt af van de snelheid waarmee het klimaat verandert, en de snelheid waarmee productieketens worden aangepast. Europese producenten kunnen op zoek naar andere grondstoffen, of grondstoffen vaker betrekken uit landen waar de klimaatverandering minder hard toeslaat of zelfs tot gunstiger omstandigheden leidt. De onderzoekers noemen in dit verband Rusland. maar ook diverse Afrikaanse landen, zoals Nigeria, Uganda en Kenia. Brazilië , Indonesië, Vietnam, India en Turkije lopen juist risico’s op meer droogte.
De machtigste handelsblokken (de EU, China, de Verenigde Staten) zullen hun aanvoer willen veiligstellen door te investeren in gebieden die de komende decennia naar verwachting de stabielste oogsten zullen opleveren. Zo kan klimaatverandering leiden tot een strijd om das Fressen op wereldwijde schaal. In de EU was gesubsidieerde overproductie jarenlang een probleem, een uitwas van de na-oorlogse wens om als Europa zelfvoorzienend te zijn. Het zekerstellen van de aanvoerlijnen wordt de nieuwste, meer defensieve uitdaging. Neemt de concurrentie om voedsel toe, dan zijn hogere prijzen onvermijdelijk.