Nationaliseer het Nederlandse zorgstelsel

27 november 2021Leestijd: 5 minuten
Foto: ANP

Zihni Özdil kreeg deze week een booster shot in een arm land. Door marktwerking staat de Nederlandse zorg op instorten, schrijft hij. Tijd voor radicaal herstel.

Zihni Özdil (1981) is historicus. Hij schrijft elke zaterdag een column voor ewmagazine.nl.

Zoals eerder gezegd, zit ik nu in een warm en relatief arm land buiten Europa. Mijn zogenaamde voorspelling dat we deze winter weer in een vorm van lockdown zouden belanden, is uitgekomen. Nederland is waarlijk de gekke henkie van de wereld inzake coronabeleid.

Waarom lukt het ons maar niet om nu al booster shots voor iedereen te regelen? Of gedegen bron- en contactonderzoek op touw te zetten? Of thuisquarantaine na besmetting te handhaven? Of de toch al zeer karige ziekenhuisbeddencapaciteit te verhogen?

Nederland poldert elke crisismaatregel helemaal uit

Ten eerste die poldercultuur. De essentie van polderen is geen centrale regie nemen, verantwoordelijkheden uitsmeren en niks beslissen, tenzij het te laat is. Ook tijdens deze wereldwijde pandemie poldert Nederland elke crisismaatregel helemaal uit. Elke lobby mag zijn zegje doen. Daar komt een halfslachtige maatregel uit, voor ieder wat wils, die eerst strategisch het media-lek ingaat.

Aan de hand van de tamtam op Twitter en in de talkshowtafels volgt daar dan een Kamerdebat op en blijft een ‘beslissing’ uit. Voorbeelden genoeg, maar het mooiste is toch wel hoe D66 na een halve dag lang ‘debatteren’ in de Tweede Kamer de vorige avondklok van 20:30 naar 21:00 uur wist te verzetten. En dat triomfantelijk als ‘overwinning’ bracht.

Het leuke van polderen is dat het nooit de schuld van het kabinet is. Denk aan de afgelopen persconferentie waarin premier Mark Rutte waarschuwde dat hij met nog een persconferentie zou komen als u, het Nederlandse volk, de ‘basisregels’ niet beter zou opvolgen. Niks over het feit dat hij zelf afgelopen zomer alle teugels liet vieren, minister Ferdinand Grapperhaus van Justitie zelfs mondkapjes vaarwel zong, of dat het kabinet er niet in is geslaagd om maar één extra IC-capaciteit te regelen in bijna twee jaar.

Lees verder onder de tweet

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

En toch, zelfs als we geen poldercultuur zouden hebben, hadden we in Nederland een structureel probleem dat de volksgezondheid schaadt en de bestrijding van een pandemie nagenoeg onmogelijk maakt. Een probleem dat, gek genoeg, nauwelijks besproken wordt in al die columns, talkshows en Kamerdebatten. En dat probleem is dat Nederland als enige land in West-Europa zijn zorgstelsel heeft ingericht op radicale ‘marktwerking’ en decentralisering.

Het begrip ‘zorgconsument’ is geen spitsvondige grap

Lees ook dit commentaar over de zorg van Marieke ten Katen: Schaf marktwerking zorg niet zomaar af

Begrijp me niet verkeerd. Ik ben allang geen communist meer. Het zou een verschrikking zijn als de staat pindakaas zou maken en dat we in staatssupermarkten alleen maar staatspindakaas zouden mogen kopen. Als vrije consument in een vrije markt wil ik in verschillende supermarkten verschillende merken pindakaas kunnen kopen en proeven. En dan kunnen beslissen welke ik het lekkerste vind voor de laagste prijs. Dat is het prachtige aan marktwerking.

Maar wie gaat er in hemelsnaam als hij een appendix-ontsteking heeft als ‘zorgconsument’ verschillende appendix-operaties uitproberen en dan beslissen welke de beste is voor de laagste prijs?

En toch heeft Nederland dat in essentie gedaan. Het is zelfs zo erg dat het begrip ‘zorgconsument’ geen spitsvondige grap is van uw columnist. Ik ben oud genoeg om te herinneren dat er vroeger zieken waren in Nederland. Nu niet meer. U bent nu officieel een ‘zorgconsument’.

Alleen oog voor de dagkoersen

Marktwerking gaat ook om ‘efficiency’. Dat betekent dat je in de productielijn alleen oog hebt voor de dagkoersen. Een pindakaasfabriek kan niet veel personeel inhuren en een enorme voorraad pinda’s in de schuur hebben. Als de vraag van de consument afneemt, zit je daarmee opgescheept. Dat draagt niet bij aan het rendement.

Beste ziekenhuizen en klinieken

Lees meer over het onderzoek Beste ziekenhuizen en klinieken: Waarheen voor de beste zorg?

Maar als je de zorg ook organiseert volgens de ‘efficiency’ van ‘marktwerking’, speel je met mensenlevens. De afgelopen tien jaar is bijvoorbeeld de Nederlandse GGD gedecentraliseerd en gesaneerd. Met minder personeel, zonder centrale regie vanuit de staat de lokale ‘markt’ bedienen, was het adagium. Gevolg: al voor corona liep de Nederlandse GGD al op zijn tandvlees. Overbelast personeel was toen al nauwelijks nog in staat een preventiefunctie uit te oefenen.

Ook de Nederlandse IC-capaciteit is slachtoffer van marktwerking

In het arme land waar ik nu ben, heb ik afgelopen maandag mijn booster shot gekregen. In een vissersdorpje nog wel. Overal, zelfs in kleine dorpen, zijn er GGD’tjes. Met meer dan genoeg personeel. GGD’tjes die afdelingen zijn van een centraal, landelijk bestuurde GGD. Hier wordt dát juist als ‘efficiënt’ gezien, namelijk dat de zorg genoeg vet op te botten heeft om onverwachte situaties, zoals een wereldwijde pandemie, aan te kunnen.

Lees dit omslagverhaal terug: Zijn er echt meer IC-bedden nodig?

Ook de Nederlandse ziekenhuisbedden- en IC-capaciteit zijn het slachtoffer van marktwerking. Terwijl die in andere landen beide de afgelopen tien jaar veelal is gestegen, is die in Nederland afgenomen. Sterker nog: al voor corona had Nederland bijna de allerlaagste IC-capaciteit per hoofd van de bevolking van alle OESO-landen. Net als een pindakaasfabriek die net genoeg pinda’s op voorraad heeft om aan de vraag van de dag te voldoen.

Het Nederlandse zorgstelsel staat op instorten

Als we uitzoomen is de eerlijke conclusie dat het Nederlandse zorgstelsel op instorten staat. De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat zorg geen potje pindakaas is. Duidelijk gemaakt, is een groot woord, want in Nederland zijn er hoogstens stemmen om de ‘doorgeschoten marktwerking’ te matigen. Dat er helemaal geen marktwerking thuis hoort in zorg, is kennelijk ondenkbaar.

In de spaarzame momenten dat Rutte vragen hierover krijgt, wuift hij ze weg met het argument dat onder zijn bewind het budget van het ministerie van Volksgezondheid enorm is gestegen. Dat is een drogredenering van jewelste. Want behalve het uitknijpen van voorraden (in de zorg gaat het dan dus om bijvoorbeeld bedden en handen aan die bedden) zorgt marktwerking ook voor peperdure managementslagen. In de huidige Nederlandse zorg zijn zorgverleners continu bezig met formulieren invullen zodat het dure management precies weet waar welke ‘productie gedraaid’ is. Dat kost bakken met geld en tijd.

Dit is geenszins kritiek op de persoon Rutte. Want meer valt er niet te verwachten van de voormalige hr-manager van een Calvé-pindakaasfabriek. Rutte is alleen goed in marktwerking en zogenaamde ‘efficiency’. Hij heeft simpelweg niet veel anders in zijn skillset. Het premierschap noemt hij bijvoorbeeld steevast ‘een baantje’. Een hoger doel zit er gewoon niet in.

Dat neemt niet weg dat Nederland als de wiedeweerga de zorg volledig moet nationaliseren en de hele marktwerking erin moet afschaffen. Want make no mistake: corona gaat permanent blijven in de wereld. Nieuwe mutaties die sterker worden en steeds beter bestand zijn tegen vaccins, gaan er elk jaar komen. We kunnen het ons niet meer veroorloven om structureel te weinig zorgcapaciteit te hebben, omdat dat zogenaamd ‘efficiënt’ is.

Hier ligt een taak voor ons allen. Alleen een fundamenteel maatschappelijk debat over het Nederlandse zorgstelsel kan die radicale marktwerking-salafisten in Den Haag in beweging brengen.