De internationale brigades die aan Oekraïense zijde meevechten tegen Rusland doen Constanteyn Roelofs denken aan de Spaanse Burgeroorlog. Nog een overeenkomst is de aanwezigheid van jonge vrouwelijke soldaten die, net als de blonde Nederlandse verpleegster Fanny Schoonheyt in de jaren dertig, een belangrijke rol spelen in de propagandastrijd die Oekraïne glansrijk wint.
Wekelijks verkent historicus Constanteyn Roelofs (1989) de tragikomische tegenstrijdigheden in economie en maatschappij.
Ook weer zo’n vreemde echo van de vorige eeuw: de vrijwilligers die zich nu richting Oekraïne spoeden om zich daar bij de Internationale Brigades te voegen die strijden tegen Vladimir Vladimirowitsj, doen denken aan de Internationale Brigades die in de jaren ’30 van de vorige eeuw naar Spanje trokken om daar te vechten tegen de rechtse Republikeinen.
Het liep natuurlijk niet goed af met de rechtvaardige strijd; Franco won en de brigadisten keerden enkele illusies armer terug naar huis,* maar de hopeloze doch gepassioneerde strijd is sindsdien in het collectieve geheugen gebeiteld van de radicale bewegingen en de literatuur. Wat te denken van klassiekers als For whom the bell tolls van Ernest Hemingway en Farewell to Catalunia van George Orwell? Of de tot op heden nog gebruikte strijdkreten als ‘No Pasaran!’ van ‘La Pasionara’, of de iconische foto van Marina Ginesta, met geweer om de schouder tegen de achtergrond van het betwiste Barcelona? Picasso’s beroemde schilderij van Guernica? Maar weinig conflicten hebben zo’n duidelijk esthetisch signatuur van revolutionaire chic.
Gravend door het stapeltje ‘Spaanse Burgeroorlog‘ in mijn boekwinkeltje kwam ik ook enkele boeken tegen van en over Nederlandse brigadisten. Bijzonder boeiend is het boek van Yvonne Scholten over Fanny Schoonheyt (1912-1961). De Rotterdamse Fanny Schoonheyt verkeerde al vanaf jonge leeftijd in radicale en artistieke kringen, maakte voor ze naar Spanje vertrok al carrière als journalist bij de NRC en ging voor De Groene Amsterdammer naar de Sovjet-Unie.
De dwarse Schoonheyt werd al snel gegrepen door communistische ideeën en toen de Burgeroorlog uitbrak, lonkte het avontuur in Spanje. In tegenstelling tot veel andere vrouwen van haar leeftijd ging ze niet als verpleegster, maar echt om te vechten. Met haar machinegeweer stond ze op een zeker punt bekend als ‘het dapperste meisje van Barcelona’.
Revolutionaire pers wist wel raad met blonde vrouw met blauwe ogen
De revolutionaire pers wist natuurlijk wel raad met zo’n lange blonde vrouw met blauwe ogen die voorging in de strijd. De propagandawaarde van Schoonheyt was aanzienlijk; geen sterker symbool tegen de patriarchale, machistische en reactionaire krachten dan een mooie blonde vrouw met een machinegeweer. En ja, ook de foto’s van Schoonheyt als trotse revolutionair zijn prachtig.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
In het huidige conflict tussen de Oekraïners en de Russen zijn de lijnen tussen de romantische strijders voor het goede en de kwade krachten natuurlijk net zo scherp getrokken als in de Spaanse Burgeroorlog, en dat trekt allerlei avonturiers aan. De Oekraïners behoeven qua blonde vrouwen echter geen internationale versterking, er lopen daar immers genoeg blonde vrouwen met jukbeenderen als granieten keukenbladen rond die goed met automatische vuurwapens kunnen poseren: wat dat betreft vormen de breed gedeelde foto’s van strijdlustige vrouwen een mooi contrast ook met de vertwijfelde en verslagen Russische jongetjes die uit de kapotgeschoten pantserkolonnes zijn getrokken.
In esthetische propagandaoorlog staan vrije krachten al 1-0 voor
Omdat het 2022 is, omvat de strijd niet alleen de vrouwenrechten: we zagen op social media ook al plaatjes voorbijkomen van drag queens en balletdansers die de maillots en make-up inwisselden voor stemmig legergroen. In de esthetische propagandaoorlog staat het in elk geval al 1-0 voor de vrije krachten tegen de macho’s van het Kremlin en hun ‘traditionele gezinswaarden’.
* Of niet, want de Nederlandse overheid zag er totaal geen been in om de paspoorten in te trekken van de communistische uitreizigers. Hoe anders gaat dat nu met de uitreizigers naar de Islamitische Staat!