Nederland gaat asielzoekers dus niet ‘via vliegveld Eelde naar Rwanda vliegen’. Wat dan wel?

Het debat in de Tweede Kamer over de opvang in Nederland van de tienduizenden ontheemden uit Oekraïne werd donderdag 21 april, weinig verrassend, een debat over de opvang van álle vluchtelingen die in Nederland al dan niet tijdelijk een goed heenkomen zoeken. ‘Oekraïners en niet-Oekraïners’, zoals dat overzichtelijk heet in het jargon van de coördinerende bewindspersoon, staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Eric van der Burg (VVD). Groot nieuws leverde het vrij inhoudelijke debat, waaraan namens het kabinet liefst vijf bewindslieden een dag lang deelnamen, niet op. Wel meer duidelijkheid over welke kant het opgaat met het Nederlandse asielstelsel.

Over één ding is vrij brede politieke consensus. Het Nederlandse asielstelsel is al jaren niet ‘robuust’ genoeg om de instroom van asielzoekers aan te kunnen. Er is – zie de beschamende taferelen in Ter Apel de afgelopen tijd – te weinig fatsoenlijke opvangcapaciteit voor de asielmigranten die zich hier melden, én er zijn te weinig huizen voor de mensen die hier mogen blijven omdat ze een verblijfstitel hebben gekregen.

Zogeheten ‘veiligelanders’, en soms ook minderjarige asielzoekers, zorgen plaatselijk voor veel overlast en daarmee voor afnemend draagvlak bij lokale politici voor een asielzoekerscentrum (azc). Daarvan gaan er meer dicht dan open. Bij een aanhoudend hoge instroom is dat een groot probleem als je niet wilt dat mensen op straat belanden. Tegelijk is het asielstelsel volstrekt onmachtig om de overlastgevers aan te pakken en uit te zetten naar de landen van herkomst. Een ‘puinhoop’, al met al, oordeelde SP-Kamerlid Jasper van Dijk.

Rechts wil harder uitzetten en instroom beperken, links gemeenten dwingen

Tot zover de consensus. Schematisch zijn het de rechtse partijen die de instroom willen terugbrengen en ook een harder uitzettingsbeleid voorstaan van overlastgevers en uitgeprocedeerden (met op dit laatste punt de SP in het rechtse kamp). Partijen als JA21 en Groep Van Haga bepleitten donderdag een instroombeleid als dat van Denemarken en Verenigd Koninkrijk: opvang van alle niet-westerse asielzoekers niet meer hier, maar in bijvoorbeeld Rwanda.

De opvatting van de VVD-fractie in de Tweede Kamer hierover werd donderdag niet helemaal duidelijk. De partij lijkt meer te zien in verscheidene aparte deals met individuele landen zoals de ‘Turkije-deal’. VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans: ‘Als mensen, bijvoorbeeld Syriërs die door Turkije reizen en vervolgens door willen reizen naar de Europese Unie, veilig in een land worden opgevangen, maak je afspraken met Turkije over hoe je de opvang in het land daar regelt. Je maakt daarover dus nadere afspraken. Als vluchtelingen uit de regio van Rwanda komen, zou je ook met Rwanda of landen in die regio dat soort afspraken kunnen maken.’

Linkse partijen – en dan vooral PvdA en GroenLinks – zitten op een heel andere lijn. Zij willen dat de centrale overheid gemeenten desnoods gewoon gaat dwingen om asielzoekers op te vangen. Bij de opvang van Oekraïense ontheemden geldt sinds 1 april een noodwet die dit mogelijk maakt. Die moet er ook komen voor de huisvesting van ‘niet-Oekraïners’, bepleitte donderdag vooral het Tweede Kamerlid van GroenLinks Suzanne Kröger. Dit soort dwang vanuit de centrale overheid zou een einde maken aan de praktijk dat sommige gemeenten zich steevast drukken bij de opvang van asielzoekers, maar gaat lijnrecht in tegen het zogeheten Huis van Thorbecke, waarin de lokale overheid een eigen beleidsruimte heeft. De raad gaat erover, niet Den Haag.