De Polen doorstonden alle plagen van hun tijd, van Hitler tot Stalin, en openden hun grenzen voor miljoenen vluchtende vrouwen en kinderen toen de Russische bombardementen op Oekraïne begonnen. De Poolse wederopstanding biedt Afshin Ellian deze Goede Vrijdag hoop.
Afshin Ellian
Prof.mr.dr. Afshin Ellian (Teheran, 1966) is hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap en wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Metajuridica aan de rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden. Hij schrijft wekelijks onder meer over de idealen en vrijheden van de westerse cultuur.
Goede Vrijdag is een aangrijpend fenomeen in de geschiedenis. De wreedheid van de mens en de universele executie van de onschuld hangt aan het kruis. Het is een funderende gebeurtenis voor een universele reflectie op moraal. De Russische dichter en schrijver Boris Pasternak (1890-1960) schildert met woorden de ‘stille week’:
En bij de kerk op het kleine plein
Als op een meeting, treurend,
Kijken de bomen, dicht opeen,
Door de openstaande deuren.
Hun ogen drukken afschuw uit,
Hun onrust laat zich staven.
De tuinen barsten uit hun huid,
De aarde siddert, beeft en muit:
Zij dragen God ten grave.
Naast wreedheid ook vergeving geïncarneerd
Niet alleen de wreedheid maar ook de vergeving wordt door en met Goede Vrijdag geïncarneerd. De filosoof Hannah Arendt leerde ons dat wie niet kan vergeven, nooit opnieuw kan beginnen. Goede Vrijdag herbergt de tragedie in al haar onderdelen: loutering, inkeer, vrees en lijden. Het verhaal eindigt echter niet in de tragedie. Paaszondag is de wederopstanding van hoop, van de verslagen mens, van verwoeste menselijkheid. Hier begint het humanisme van hoop en geloof, de kracht van de mens.
Lees ook deze column van Gerry van der List terug: Pasen leert dat er geen verlossing is zonder lijden
De hoop staat altijd tegenover de tegenhoop, de verwoesting. De mens verenigt immers twee krachten: de hoopgevende kracht en de verwoestende kracht. Een paar jaar geleden op zo’n dag schreef ik over de lijdensweg van mensen in Aleppo, Syrië. De stad werd verwoest door Bashar al-Assad, Iraanse milities (de sjiitische jihadisten), de soennitische jihadistische en niet-jihadistische tegenstanders van Assad en de domme bombardementen van Vladimir Poetin.
Op Goede Vrijdag is de Pool mijn hoop
Aleppo ervoer de tragedie van de Goede Vrijdag in al haar verwoestende aspecten. Russische machthebbers en jihadisten zijn hardleers. Ze kunnen zich vastklampen aan de verwoestende kracht door zich ook nog te laten zegenen met religieuze dogma’s. Maar de Pool is op de Goede Vrijdag mijn hoop.
Rusland en de Roes zijn aan het einde van de negende eeuw als een volk in ontwikkeling ontstaan. Pas in 988 werd Vladimir de Grote gedoopt. Het oostelijke christendom gaf sindsdien gestalte aan wat wij Russen zouden noemen. Met de doop van Mieszko I in 966 werd het christelijke Polen opgericht. Zo ontstonden Polen en Rusland min of meer gelijktijdig.
Polen hebben in loop der eeuwen alle plagen van hun tijd doorstaan
In de loop der eeuwen hebben Polen alle plagen van hun tijd doorstaan, zoals opdeling en verdwijning van hun land. Tussen 1795 en 1918 bestond Polen niet meer. Pas na de Eerste Wereldoorlog vond de wederopstanding van Polen plaats. In de Tweede Wereldoorlog werden ze opgedeeld door Hitler en Stalin en daarna werden ze bezet, eerst door nazi’s en dan weer door de Sovjets. Nooit heeft dit dappere volk het verzet willen opgeven. De Paus die een onmisbare rol heeft gespeeld bij de opheffing van de Sovjet-Unie, Johannes Paulus de Tweede, kwam uit Polen.
Meer over de oorlog in Oekraïne: De NAVO rukt toch op aan de Oostflank
Het Poolse leger vocht in de Tweede Wereldoorlog mee voor de bevrijding van Nederland en de rest van Europa. Polen hoort bij het katholieke Europa, terwijl Rusland in zijn Byzantijnse traditie versteend is. Polen viert met de rest van Europa Pasen, maar Rusland doet dat een week later. En wellicht bombardeert Rusland vandaag zijn eigen ontstaansgeschiedenis, namelijk het Kievse Rijk. Maar Polen zullen in hun kerken trots een schuilplaats bieden aan de Oekraïense oorlogsvluchtelingen.
Polen opende grenzen voor miljoen Oekraïense vrouwen en kinderen
De Poolse dapperheid kent geen grenzen. Ze staan oog in oog met de Russische tirannie die een paar honderd kilometer verderop is gestationeerd. Toch kiezen ze om niet te buigen voor de Euraziatische machtswellust. Het Kremlin onderschat telkens Polen. Ze hebben hun grenzen opengezet voor miljoenen vrouwen en kinderen uit Oekraïne. Dat deden ze niet op bevel van de Europese Unie of de NAVO. Ze zetten hun grenzen open voor de weerloze vrouwen en kinderen uit Oekraïne, omdat ze geloven dat zij hun bescherming moeten bieden. Had Polen niet willen standhouden tegen Poetin, dan was deze oorlog wellicht anders verlopen. Hadden de Poolse politici de karakterloze eigenschappen van de Hongaarse (regerende) politieke klasse, dan reden de Russische tanks triomfantelijk door de straten van Kiev.
Lees ook dit stuk voor EW Podium: Schisma Hongarije-Polen heeft grote gevolgen voor de EU
Europa is geen bolwerk van hoop zonder de openheid van de katholieke kerk voor de Griekse rationaliteit, zonder de strijd van protestanten tegen het dogmatische despotisme van de katholieke kerk, en zonder de Verlichting als afsluiting van de strijd en verzoening tussen rede en geloof. Eurazië keerde zich tegen de innerlijke worsteling van christenen, die al met de Goede Vrijdag begon.
In de duistere gangen, dronken van wodka, slaapt de Russische kerk voor de eeuwigheid in het veilige bed van de Russische tirannie. Polen en Oekraïners markeren de harde grens tussen Europa en Eurazië, tussen Raspoetin en Johannes Paulus de Tweede. Van de ene verwoesting sleept de Russische macht zich voort naar de volgende verwoesting, oftewel van Aleppo naar Marioepol.
Pasternak bouwt dichtend voort. Van Goede Vrijdag, van wreedheid naar een duistere afgrond, van wanhoop naar hoop:
Maar ’s nachts verstommen mens en dier
Als lente komt bewijzen,
Dat bij het omslaan van het weer
Wellicht de dood capituleert
Door middel van Herrijzenis.
Dat wellicht de dood capituleert: een ode aan Polen, een ode aan menselijkheid.
Fijne Paasdagen.