Verband tussen ‘Ranzige Robbie’ en Pechtold: privéleven politici is wél relevant

De code dat het privéleven van een politicus geen rol speelt bij diens functioneren – zolang hij zich maar aan de wet houdt – is gesneuveld. Gelukkig maar, vindt Roelof Bouwman.

Wie weet nog wie Rob Oudkerk was? Er wordt de laatste tijd weinig meer van hem vernomen. Achttien jaar geleden was dat totaal anders.

De Amsterdamse PvdA-wethouder, voorheen bij het grote publiek bekend als Tweede Kamerlid en tv-dokter in het NCRV-programma De spreekkamer, kreeg toen in mum van tijd de bijnaam ‘Ranzige Robbie’. Dat gebeurde nadat Heleen van Royen op 10 januari 2004 in haar Parool-column verslag had gedaan van een cafégesprek met het sociaal-democratische kopstuk.

‘Een gezonde, Hollandse wethouder met gezonde, Hollandse driften’

‘Rob Oudkerk,’ zo schreef Van Royen, ‘is een gezonde, Hollandse wethouder met gezonde, Hollandse driften. In zijn vrije tijd surft hij graag op pornowebsites. Hij bezoekt prostituees. Met oud en nieuw neemt hij traditioneel een snuifje coke.’

De door Van Royen opgetekende ontboezemingen veroorzaakten grote opschudding. Kon een wethouder die prat ging op dergelijk gedrag wel aanblijven?

Oudkerk probeerde de angel uit de affaire te halen door de onthulling over zijn cokegebruik direct en nadrukkelijk te ontkennen. Bleven over: pornosurfen en hoerenlopen. Wellicht geen frisse zaken, maar ‘privé’, ‘niet strafbaar’ en ‘dus’ niet relevant voor zijn politieke functioneren.

Op 18 januari 2004 verscheen de Amsterdamse burgemeester Job Cohen in Buitenhof om, zo leek het, verlossende woorden te spreken. Zijn ‘persoonlijke ondergrens’, zei Cohen, was dat het gedrag van een gezagsdrager ‘niet in strijd mag zijn met de wet’. Die grens was door de wethouder niet gepasseerd. Bovendien ging het om een man die ‘binnen de PvdA groot krediet heeft verworven’. Wat de burgemeester betrof mocht Oudkerk aanblijven.

Moraalridders media ‘oorzaak’ van val Oudkerk

Toch viel een paar dagen later het doek voor Oudkerk. De Amsterdamse PvdA-fractie zegde haar vertrouwen in de wethouder op. De publiciteit over Oudkerks privéleven maakte het hem onmogelijk nog langer zijn ambt uit te oefenen, liet partijleider Wouter Bos weten.

De pers had het dus gedaan. Niet de ‘privézaak’ van zijn hoerenloperij was de oorzaak van Oudkerks vertrek uit de politiek, maar, aldus Bos, de ‘moraalridders’ van de media.

Die analyse raakte kant noch wal. De werkelijkheid was dat zijn eigen PvdA-kameraden Oudkerk hadden laten vallen: omdat ze zich realiseerden dat hij een electorale tijdbom was geworden. Kiezers houden nu eenmaal niet van politici die – zoals Oudkerk – poseren als bezorgde huisarts en gedreven sociaal-democraat, maar onderwijl op een ‘afwerkplek’ in een afgelegen havengebied seks hebben met (heroïne)prostituees. Hoewel dat volkomen legaal is en het in Oudkerks geval zelfs een afwerkplek betrof die door de gemeente was ingericht.

Affaire had grote gevolgen voor privéleven politici

Zo bezien vormde de affaire een heuse cesuur. Voor het eerst werd de onhoudbaarheid aangetoond van de code dat het privéleven van een politicus – zolang hij zich maar aan de wet houdt – geen rol speelt bij diens functioneren.