Wordt Rusland een ‘Aziatische natie’?

09 juni 2022Leestijd: 4 minuten
De Russische president Vladimir Poetin en zijn Chinese collega Xi tijdens een ontmoeting in Peking in februari. Foto: Alexei Druzhinin, Sputnik, Kremlin Pool Photo via AP

Rusland ligt grotendeels in Azië, maar het economisch, cultureel en politieke zwaartepunt ligt in Europa. Hoelang nog? Azië biedt nieuw perspectief, schrijft Tweede Kamerlid Derk Jan Eppink (JA21) in een ingezonden opiniestuk.

Derk Jan Eppink (1958) is sinds maart 2021 Tweede Kamerlid voor JA21. Tussen 2019 en 2021 was hij lid van het Europees Parlement. Daarvoor werkte Eppink als journalist voor onder meer NRC Handelsblad en was hij columnist voor EW.

 

Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.

Sinds tsaar Peter de Grote (1672-1725) werd Rusland deel van het wankele Europese machtsevenwicht. Het Euro-Aziatische Rusland ligt grotendeels in Azië, maar het economisch, cultureel en politieke zwaartepunt ligt in Europa. Hoelang nog? Geostrategisch wordt Rusland in Europa ingesloten, economisch uitgesloten en cultureel opgesloten. Azië biedt nieuw perspectief.

De meeste reizen naar de Sovjet-Unie en later Rusland maakte ik vanuit het Westen. In Moskou zag ik Aziatische invloeden dankzij veel mensen uit de landen eindigend op ‘-stan’. In 1985 maakte ik een treinreis, van Hongkong naar Hengelo. Ik reisde onder meer met de  Transsib van Peking naar Moskou. Dan vallen juist Europese invloeden op. Moskou als grensstad tussen twee continenten.

Een artikel in de Asia Times (25 april 2022) uit Hongkong trok meteen mijn aandacht: ‘Russia becomes an Asian nation’. Dat klinkt overdreven, maar een land, zeker een grote mogendheid, richt zijn politiek op belangenstructuren en past zich aan als deze veranderen.

Rusland raakt economisch steeds meer op Azië gericht

De oorlog in Oekraïne schuift Rusland naar het Oosten. Door de toetreding van Finland en Zweden tot de NAVO ziet de kaart er voor Moskou anders uit. Alle Russische marinehavens kunnen makkelijk door NAVO-lidstaten worden afgesloten. Sint-Petersburg en Kaliningrad grenzen aan de Oostzee, nu een ‘NAVO-zee’. Net als de Finse Golf. In het noorden ligt de haven van Moermansk boven de poolcirkel, ver van het Russische hartland. NAVO-lid Turkije kan Russische schepen vanuit de Zwarte Zee blokkeren bij de Bosporus. Er is als het ware een Europees gordijn neergelaten.

Economisch trekt Azië Rusland naar zich toe, terwijl economische banden tussen Rusland en Europa verbrokkelen, en lijken uit te doven. Rusland heeft een grote klant in China, dat als belangrijkste grondstof ‘mensen’ heeft, maar voor de rest veel moet importeren. De gaspijpleidingen gaan van Siberië richting China. Westerse energiebedrijven met installaties in Siberië krijgen kopers uit China. De oorlog in Oekraïne versnelt die trend. Vorig jaar steeg de totale handel tussen Rusland en China met 35,8 procent tot een recordbedrag van 147 miljard dollar. In maart van dit jaar steeg de handel verder met 12 procent. In april kocht China meer Russische steenkool dan ooit tevoren. In april werd ook een spoorbrug tussen beide landen voltooid voor het transport van steenkool en ijzererts.

Onderlinge verhouding Rusland en China tegenovergesteld aan sovjettijd

De onderlinge verhouding tussen Rusland en China is grondig veranderd sinds de Sovjettijd. In die periode was er ook samenwerking waarbij het Kremlin zich gedroeg als de ‘grote broeder’ en China werd geacht als kind te volgen. Dat wilde China niet en eind jaren zestig leidde dat tot een breuk. Waarna China, tot grote woede van Sovjetleiders, in gesprek ging met de Verenigde Staten. Nu is China, met een economie die elf keer groter is dan de Russische, dominant in de relatie met Moskou. Hoe meer het Westen Rusland straft met sancties, hoe afhankelijker het wordt van China, dat de dominante speler wordt op het wereldtoneel.

Het Russische belangenpatroon verandert verder richting Azië: India, dat net als China 1,4 miljard inwoners heeft. Dat land had in de Sovjetperiode als ‘ongebonden land’ goede relaties met Moskou, maar ook met het Westen. India maakt intussen een enorme economische groei door en handelt aan beide zijden van de schutting. In april exporteerde Rusland meer olie naar China en India dan naar het Westen. Voor het eerst in de geschiedenis.

In grote delen Derde wereld is koppel China-Rusland wellicht populairder dan het Westen

In grote delen van de Derde wereld is het koppel China-Rusland wellicht populairder dan het Westen. Als Europa denkt dat de hele wereld in de Oekraïne-oorlog achter Brussel staat, is dat een grote vergissing. De meeste ontwikkelingslanden steunen Westerse sancties niet, zoals Zuid-Afrika en Indonesië. Een belangrijk motief voor landen in Afrika en het Midden-Oosten is dreigende voedseltekorten door het uitblijven van Oekraïense en Russische graanleveranties. Afrikaanse leiders reizen op ‘bedeltocht’ naar Moskou met de dringende vraag graan door te laten. Ze hebben te weinig geld voor voedselsubsidies wegens de enorme prijsverhogingen. Bij voedseltekorten dreigen voedselrellen, en wankelen zittende leiders.

Lees ook het vorige ingezonden opiniestuk van Derk Jan Eppink: Oekraïne-oorlog struikelt nucleaire fase in

Oekraïne

Overigens breekt ook in Europa het kantelmoment aan waarop Europese sancties Europese burgers harder treffen dan de Russische president Vladimir Poetin (die nergens last van heeft) of zelfs Russische burgers die qua lijden meer gewend zijn dan inwoners van welvaartsstaten. Hoge inflatie, verlies aan koopkracht en het risico op een recessie kunnen, zeker in West-Europa, grote politieke gevolgen hebben. Zoals politieke instabiliteit. Bij de stembus wordt afgerekend.

Rusland raakt politiek, economisch en militair sterker ingebed in Azië en gaat zich inderdaad meer gedragen als een ‘Aziatische natie’. Het zal China helpen de sterkste macht ter wereld te worden, India aan de nodige grondstoffen helpen en sympathie uit de Derde wereld oogsten. Hoezeer Europa het gordijn ook laat zakken, Rusland zal als stoorzender het leven voor Europa verder verzuren. En met verdeel- en heerspolitiek blijft het porren in het Europese machtsevenwicht.