Teruglezen: Brexit zorgt voor internationale chaos

Eurosceptici spreken van een ‘onafhankelijkheidsdag’, na een zenuwslopend referendum. Een meerderheid van de Britten heeft gestemd voor een Brexit. Elsevier houdt de reacties en ontwikkelingen bij. Deze kunt u teruglezen in onze liveblog.

• Voor meer nieuws- en achtergrondartikelen, bekijk ons #Brexit-dossier

13.50 Angela Merkel zegt in een persconferentie dat zij de ‘historische’ beslissing van de Britten betreurt. ‘Het heeft geen zin om de hete brei heen te draaien. Vandaag zien we een breuk in de geschiedenis van Europa, een breuk in de vooruitgang van Europese integratie.’

‘Dames en heren, de Europese Unie is echt sterk genoeg om een goede reactie te geven op de gebeurtenissen van deze week. Zolang de resterende staten nuchter en verstandig blijven, kunnen wij samen vooruit kijken.’

13.50 De Financial Times deelt vandaag in de Britse hoofdstad een gratis speciale Brexit-editie van het dagblad uit.

The @FT’s free #Brexit extra tabloid, hot off the presses. To be distributed for free in #London pic.twitter.com/38HTbdi2Uk

— Peter Spiegel (@SpiegelPeter) 24 juni 2016

13.45 Nadat de Britten uit de EU stappen, kunnen de overgebleven 27 landen heel goed samen verder, zegt Brussel-correspondent Jelte Wiersma. ‘De sleutel ligt bij Angela Merkel.’

13.35 Volgens ingewijden in Westminster hebben verschillende prominente Labour-leden al gevraagd of Corbyn wil opstappen. Hij zou hebben geweigerd. Op maandag heeft partijoverleg plaats en op dinsdag zal naar verwachting een stemming worden gehouden over de motie.

John Cryer, de voorzitter van de partij, zal de motie waarschijnlijk accepteren.

motion has to be accepted, PLP discuss Monday, secret ballot tuesday: invitation to JC to resign, already said No pic.twitter.com/kOIVV7tJXi

— Faisal Islam (@faisalislam) 24 juni 2016

13.10 Twee Labour-parlementariërs hebben een motie van wantrouwen ingediend tegen Jeremy Corbyn, de radicaal-linkse leider van de partij. Margaret Hodge, een van de initiatiefnemers, zal straks uitleg geven in een interview met BBC.

Veel Labour-parlementariërs zijn ontevreden met het leiderschap van Corbyn. De critici hebben vijftig Lagerhuisleden nodig die de motie van wantrouwen steunen. Corbyn voerde halfslachtig campagne tegen een Brexit, terwijl veel parlementariërs van de linkse partij zich fel inzetten tegen een Leave-stem.

13.00 Niet alleen de Schotten willen onafhankelijkheid, ook inwoners van Londen. Al meer dan 10.000 Londenaren hebben een petitie ondertekend voor een onafhankelijk Londen dat in de EU blijft. ‘Laten we eerlijk zijn, Londen is het nooit eens met de rest van het land,’ zegt de initiatiefnemer van de petitie James O’Malley tegen de London Evening Standard. ‘Dus laten we de scheiding nu maar alvast officieel maken, in plaats van dat we elke verkiezing en elk referendum weer tegen elkaar strijden.’ De petitie kan worden voorgelegd aan burgemeester Khan.

Onder inwoners van de hoofdstad is het idee populair: ‘Wilt u niet veel liever president zijn dan alleen Burgemeester, Sadiq?’

12.40 De Schotse nationalisten zijn al begonnen met de voorbereidingen van een tweede referendum over de onafhankelijkheid van Schotland. ‘Mijn prioriteit ligt bij het Schotse volk,’ zei Nicola Sturgeon, de eerste minister van Schotland. ‘Ik ben trots op de Schotten en hoe ze gisteren hebben gestemd.’

De volgende stap is volgens Sturgeon Schotse onafhankelijkheid. Meer over de Schotten en het referendum.

12.35 ‘Vooruit vluchten kan niet meer,’ schrijft columnist Syp Wynia. ‘Brussel en Berlijn zijn wel heel dom als ze nu juist meer Europa willen.’ Lees meer > 

12.20 ‘We hebben de wind nu echt in de zeilen,’ aldus Johnson. ‘Wat een unieke kans om onze eigen wetten te bepalen.’ Zonder EU-lidmaatschap zal Groot-Brittannië zeker niet ‘in haar isolement staan’, volgens de politicus. ‘We blijven altijd verbonden met de EU, en zullen Europa niet de rug toekeren.’

12.15 Johnson spreekt nu tijdens de conferentie: ‘Dit is de moeilijkste en grootste vraag die de Britten ooit hebben moeten antwoorden. Het is echt een beslissing uit het hart.’

12.05 Boris Johnson en Michael Gove, de conservatieve kopstukken van de Brexit-campagne, worden verwacht op een persconferentie. Ook Labour-politicus Gisela Stuart zal spreken. Johnson wordt onderweg echter opgehouden door protesterende fietsers.

BORIS GOT LOCKARFFFFF ??? #EUref #Brexit pic.twitter.com/Pue9d7X18N

— Ʊmz (@asianyardie) 24 juni 2016

Our new Prime Minister is greeted warmly. pic.twitter.com/SrHd25uy7B
— SimonNRicketts (@SimonNRicketts) 24 juni 2016

11.45 Om 12.00 Nederlandse tijd zal Vote Leave een persconferentie houden. Toen Boris Johnson zijn huis verliet vanmorgen, werd hij overigens uitgejouwd door toeschouwers.

Awaiting @BorisJohnson, Michael Gove @GiselaStuart at @Vote_Leave. Statements due at 11am. At moment no questions!!! pic.twitter.com/yllT3ssM7B

— Darren McCaffrey (@DMcCaffreySKY) 24 juni 2016

11.35 Verschillende Labour-parlementariërs hebben kritiek geuit op hun controversiële leider. De socialistische Jeremy Corbyn heeft volgens velen weinig initiatief getoond tijdens de campagne om Groot-Brittannië in de EU te houden.

‘We hebben een leider nodig die de uitdagingen van de Labour-partij wél aankan. Corbyn moet zijn positie maar eens heroverwegen,’ zegt bijvoorbeeld politicus Angela Smith tegen Sky News.

Tim Farron, de leider van de Liberale Democraten haalde flink uit naar Corbyn, teleurgesteld dat de socialist zich niet feller inzette voor een Remain-stem. ‘Hij is echt een leider zonder ruggegraat!’

11.30 Sadiq Khan, de burgemeester van Londen, is teleurgesteld in het resultaat, en wil vooral de Europeanen in de hoofdstad gerust stellen. ‘Aan de Europese inwoners van Londen die hard werken, belasting betalen en een bijdrage leveren aan de samenleving: jullie zijn nog steeds van harte welkom.’

11.20 Investeerders stoppen hun geld, uit angst voor een financiële crisis, massaal in veilige havens: de waarde van goud bereikt zijn hoogste punt in twee jaar. Ook alternatieve betaalmethodes, zoals Bitcoin, nemen een vlucht.

World currencies are tanking on Brexit, but bitcoin is… https://t.co/bLmq2VdMNC #bitcoin #fintech #btc #crypto pic.twitter.com/A8gI7Li7Lp

— Bitcoins (@betbybitcoins) 24 juni 2016

11.10 De eerste winstwaarschuwing na de Brexit-stem is binnen. IAG, de eigenaar van British Airways en de Spaanse luchtvaartmaatschappij Iberia, bericht aan aandeelhouders dat het de winstgroei van vorig jaar niet door kan zetten. ‘Op de lange termijn zal IAG hier niet zoveel van voelen, maar op korte termijn stuiten we toch op wat problemen,’ aldus de directie.

10.50 Door de enorme val in waarde van de Britse pond, zakt Groot-Brittannië naar de zesde plaats op de economische wereldranglijst. Frankrijk staat nu (waarschijnlijk tijdelijk) op de vijfde plaats.

The UK is no longer the world’s 5th largest economy. The £ has fallen so far that France has overtaken us. #EUref

— The London Economic (@LondonEconomic) 24 juni 2016

10.40 ‘Het is geweldig dat die Britten hun land terug hebben gewonnen,’ vindt Donald Trump. De Republikeinse presidentskandidaat is vandaag in Schotland. Hij schreef later op Twitter overigens dat ze ‘helemaal lyrisch zijn over het referendum’, terwijl de Schotten ruimschoots tegen een Brexit hebben gestemd.

Just arrived in Scotland. Place is going wild over the vote. They took their country back, just like we will take America back. No games!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 24 juni 2016

10.35 In oktober zal Groot-Brittannië een nieuwe premier hebben. Wordt het Boris Johnson, Camerons bondgenoot George Osborne, of de keiharde Theresa May? Meer >

10.30 Rond het middaguur zal Nicola Sturgeon, de eerste minister van Schotland, een persconferentie houden over de uitslag van het referendum en wat het betekent voor de Schotse nationalisten. Zij zal naar verwachting ook het opstappen van Cameron bespreken.

Lees meer over de Schotse nationalisten en de onvrede over het referendum

10.25 Labour, de oppositiepartij, laat weinig van zich horen. De meeste parlementariërs voerden campagne tegen een Brexit. ‘De regering moet er nu voor zorgen dat de economie stabiel blijft en dat banen en inkomsten veilig worden gesteld.’

10.10 Uren na een overwinning voor het Brexit-kamp, ligt Farage alweer onder vuur. Tijdens het ochtendprogramma Good Morning Britain van televisiezender ITV, zei de politicus dat de belofte van Vote Leave om meer dan 430 miljoen euro per week in het publieke zorgstelsel te investeren, ‘een fout was’. Die bewering werd vaak bekritiseerd. Volgens het Brexit-kamp zou Groot-Brittannië het geld besparen door uit de EU te stappen. ‘Maar we hebben nu wel veel meer reserves,’ beweert Farage.

Daarnaast schopte hij met een opmerking over de overwinning tegen het verkeerde been. ‘We hebben gewonnen zonder dat er een enkele kogel is afgevuurd,’ zei een triomfantelijke Farage. Dat schoot bij veel Britten in het verkeerde keelgat, iets meer dan een week na de moord op Jo Cox, de pro-EU-politicus van de Labour partij. Cox werd neergeschoten en later gestoken.

We’ve left behind a failed political union. We can now rejoin the world as an independent, self-governing nation.https://t.co/oqMbzLWhqO

— Nigel Farage (@Nigel_Farage) 24 juni 2016

10.00 Het aftreden van de Britse premier David Cameron zorgt voor veel onrust onder de Britten. Ondertussen spreekt Mark Carney, de directeur van de Bank van Engeland, journalisten toe. Om de schok van een Brexit op te vangen heeft centrale bank zo’n 250 miljard pond (310 miljard euro) aan noodinvesteringen in andere valuta achter de hand gehouden.

‘We hebben oplossingen voor verschillende scenario’s,’ stelt Carney de menigte gerust. ‘De economie zal zich op den duur aanpassen aan de nieuwe handelsovereenkomsten.’

09.20 De Britse premier David Cameron heeft zijn conclusies getrokken na de Brexit-stemming. Hij zegt dat de uitslag ‘helder’ is en dat het land nu ‘nieuwe leiders’ nodig heeft om onderhandelingen met de EU te starten. Cameron stapt op als premier en denkt dat de Conservatieve Partij op zijn laatst in oktober een nieuwe leider moet hebben.

BREAKING: Prime Minister David Cameron says he is not the “captain” that will steer the country through negotiations.

— The Associated Press (@AP) June 24, 2016

09.15 De financiële markten lijken totaal verrast door de uitslag van het Britse EU-referendum. In veel Europese steden stortten de beurzen in. In Frankfurt verloor de DAX bij de start meteen 10 procent. In Londen noteerde de FTSE 100 een verlies van 6 procent, en ook de AEX daalde: met zo’n 9 procent. Eerder sloten beurzen in Azië al met grote verliezen.

9.05 EU-president Donald Tusk noemt het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU ‘ernstig en politiek dramatisch’. Tegelijkertijd riep hij vrijdagochtend in Brussel op niet hysterisch te reageren. ‘We waren voorbereid op deze uitkomst.’

8.20 Nederlandse politici reageren geschokt op het Britse besluit om de EU te verlaten. Premier Mark Rutte (VVD) zegt teleurgesteld te zijn door de Britten. Alleen Geert Wilders is opgetogen: hij zegt dat het nu de beurt aan Nederland is om een referendum over EU-lidmaatschap te organiseren.

7.45 De Aziatische beurzen bevinden zich in een vrije val en de beurzen in Europa worden verwacht een in een record tijd tussen 7 procent en 9 procent te dalen.

Ook de Amerikaanse president Barack Obama is op de hoogte. Volgens de persvoorlichting van het Witte Huis zal hij vandaag overleggen met Cameron welke stappen beide partijen kunnen ondernemen.

7.35 Verschillende eurosceptische politici in Europa hebben aangegeven het Britse voorbeeld te willen volgen: onder andere Marine Le Pen, van het Franse Front National, en Geert Wilders (PVV), willen een referendum over het Franse en Nederlandse EU-lidmaatschap.

7.20 Een Brits vertrek uit de EU lijkt een voldongen feit. Tegen de voorspellingen van de opiniepeilers in heeft een kleine meerderheid voor een Brexit gestemd. De pond daalde meer dan 10 procent ten opzichte van de dollar, tot het laagste punt sinds 1985.

05.45 Onder meer BBC en Sky News voorspellen officieel een Brits vertrek uit de EU. Nog niet alle stemmen zijn binnen, maar het Brexit-kamp kan al niet meer worden ingehaald, zo schrijven ze. Nigel Farage noemt het een overwinning voor de ‘gewone Brit’.

1.20 Bijna een uur later dan verwacht zijn de resultaten van Sunderland gepubliceerd: meer dan 61 procent heeft voor een Brexit gestemd, een veel grotere meerderheid dan verwacht. Cameron zal ongemakkelijk slapen vannacht. De officiële uitslag zal op vrijdagochtend bekend worden gemaakt

Sunderland, #EUref result:
Remain: 38.7% (51,930)
Leave: 61.3% (82,394)

— Britain Elects (@britainelects) 23 juni 2016

1.03 De overwinning van Remain in Newcastle is veel kleiner dan verwacht: een  minder dan 51 procent stemde tegen een Brexit

Newcastle upon Tyne, #EUref result: Remain: 50.7% (65,404)
Leave: 49.3% (63,598)

— Britain Elects (@britainelects) 23 juni 2016

1.00 Sunderland laat op zich wachten, maar Britain Elects meldt dat een kleine meerderheid in Newcastle Upon Thyne voor Remain heeft gestemd. Laura Kuenssberg, de chef van de redactie politiek van de BBC, zegt dat zo’n 60 procent van Sunderland-stemmers voor een Brexit zou hebben gekozen.

Dat zijn geen goede berichten voor het Remain-kamp. Zeker in Newcastle, waar blijvertjes hadden gehoopt een grote mokerslag te slaan tegen de Brexit-liefhebbers.

0.40 In Gibraltar stemde vrijwel iedereen tegen een Brexit:

Gibraltar, #EUref result:
Remain: 95.9% (19,322)
Leave: 4.1% (823)

— Britain Elects (@britainelects) 23 juni 2016

0.30 In Sunderland, waarvan de uitslag waarschijnlijk als eerste bekend wordt gemaakt, heeft naar verwachting tussen 55 procent en 60 procent van de kiesgerechtigden voor een Remain gestemd, meldt Britain Elects. Sunderland staat wel bekend als eurosceptische plaats, waar veel oud-Labour-stemmers zijn overgestapt op Ukip.

Turnout in Sunderland confirmed to be 64.9%.

— Britain Elects (@britainelects) 23 juni 2016

0.15 Farage heeft zijn opmerking over de winst van Remain alweer ingetrokken. ‘Ik denk dat Remain een kleine meerderheid heeft, maar ik zal onwijs blij zijn als ik er naast zit,’ zei de politicus volgens meerdere media.

UPDATE: Nigel Farage has now conceded, unconceded, conceded and unconceded https://t.co/4Cyn9GQPhJ

— Michael Deacon (@MichaelPDeacon) 23 juni 2016

0.00 Verschillende bronnen melden dat het ‘Remain’-kamp vindt dat het de overwinning deels heeft te danken aan de ‘bittere campagne’ van de pro-Brexit-groepen. Het zou vergelijkbaar zijn met de aanloop naar de burgemeestersverkiezingen in Londen, toen de Conservatieve Zac Goldsmith na een ‘racistische en angstzaaiende’ campagne verloor van Sadiq Khan (Labour).

23.55 De eerste voorpagina’s van de Britse kranten worden gedeeld op sociale media:

Friday’s Guardian:
Party leaders reach out to divided
nation after bitter EU referendum#tomorrowspaperstoday #EUref pic.twitter.com/wkptH9w3hQ

— Nick Sutton (@suttonnick) 23 juni 2016

Friday’s Sun front page:
Brex Mad#tomorrowspaperstoday #bbcpapers #EUref pic.twitter.com/3CdofAcooB

— Nick Sutton (@suttonnick) 23 juni 2016

Friday’s Daily Mirror front page:
Project Reunite#tomorrowspaperstoday #bbcpapers #EUref pic.twitter.com/s21zUqAk2I
— Nick Sutton (@suttonnick) 23 juni 2016

Friday’s Times front page:
Closest call for Britain#tomorrowspaperstoday #bbcpapers #EUref pic.twitter.com/I4OhWIJtH3
— Nick Sutton (@suttonnick) 23 juni 2016

23.41 Het lijkt erop dat Cameron zich nergens zorgen over hoeft te maken: volgens een Ipsos Mori-peiling heeft een sterke meerderheid van de Britten tegen een Brexit gestemd: het onderzoeksbureau verwacht een meerderheid van 54 procent voor Remain.

Wel blijkt uit de YouGov-peiling dat meer dan de helft van de Tories tegen de EU heeft gestemd. Een ruime meerderheid van Labour-aanhangers (69 procent) heeft voor het behoud van het Britse EU-lidmaatschap gekozen.

23.35 Een groot aantal pro-Brexit-Conservatieven heeft een brief ondertekend waarin zij hun steun betuigen voor David Cameron. ‘Wat de uitslag van het referendum ook wordt, u heeft een duidelijke taak om dit land te blijven leiden en onze verkiezingsbeloftes waar te maken.’

Ook Boris Johnson heeft de lijst ondertekend. Zo’n 47 pro-Leave-parlementariërs van de Conservatieve partij hebben hun naam niet onder de brief gezet. Voor een motie van wantrouwen zijn vijftig stemmen nodig.

Tory @robertsymsmp releases a letter from MPs who supported LEAVE saying Cameron should stay in his job pic.twitter.com/966eNFJnLH

— Chris Ship (@chrisshipitv) 23 juni 2016

23.30 In Sunderland is het tellen al begonnen. Het kiesdistrict is trots tijdens verkiezingen en referenda als eerste met de regionale uitslag te komen. Daarom moeten de stemmen snel worden geteld. Dat gaat ongeveer zo:

23.20 Nog niets is zeker, maar het lijkt erop dat een kleine meerderheid voor Remain heeft gestemd. Dat zegt zelfs Nigel Farage:

BREAKING: Nigel Farage, leader of UKIP, says that it looks like ‘Leave’ side has lost Brexit referendum

— The Int’l Spectator (@intlspectator) 23 juni 2016

23.10 De eerste peiling ná het referendum is binnen: volgens YouGov stemde 52 procent van de Britten voor Remain, en 48 procent voor Leave.

Deze uitkomst is precies hetzelfde als geschat door Ipsos Mori en is een indicatie van de nek-aan-nekrace die dit referendum tot het laatste moment zal zijn.

YouGov on-the-day poll: REMAIN 52, LEAVE 48 pic.twitter.com/TFlAcGcYIR

— YouGov (@YouGov) 23 juni 2016

23.05 In veel delen van het land zullen de laatste Britten die net op tijd aansloten in de rij nog hun stem uitbrengen. Ondertussen begint het tellen van de stemmen.

Volgens The Guardian klagen overigens tientallen kiesgerechtigden dat zij niet mochten stemmen, ondanks het feit dat zij kieskaarten en identiteitsbewijs mee hadden genomen. Zij zouden volgens de vrijwilligers niet op de kieslijst staan.

23.00 De stembureaus zijn gesloten.

22.53 Nog maar een paar minuten voordat de stembureaus sluiten. Veel Britten worden verwacht op het nippertje nog aan te sluiten. Er zijn bij het referendum geen exit-polls, maar wel verschillende enquêtes die vandaag zijn afgenomen. Zij zouden enigszins een beeld kunnen schetsen.

Lees hier meer over de uitslagen en de tijden >

22.50 Net op tijd brengt Boris Johnson nog zijn stem uit in zijn eigen kiesdistrict. Hij was eerder vandaag in Schotland, bij de afstudeerceremonie van zijn dochter.

Boris Johnson on his way to cast #EUref #EUreferendum #InOrOut pic.twitter.com/etqtrudQp7

— Holly Topham (@HollyTopham) 23 juni 2016

22.45 Op basis van onderzoek en enquêtes vandaag concluderen de universiteiten van Oxford en Manchester dan waarschijnlijk meer dan zestig procent van de jongeren vóór het lidmaatschap van de EU heeft gestemd.

22.30 Nog een half uur te gaan voordat de stembureaus sluiten. Zowel Boris Johnson als de Labour-partij heeft op de valreep een e-mail gestuurd: ‘Als je nog niet gestemd heb, doe dat dan alsjeblieft nu. En sms, e-mail en bel je vrienden en familie om ook Leave te stemmen.’ ‘Een record aantal mensen stemt misschien wel vandaag en dat laat zien hoe historisch dit referendum is. Zorg ervoor dat jij daar deel van uitmaakt en stem om in de EU te blijven.’

Op Wall Street gaan ze in ieder geval al uit van een ‘Remain’-stem: de Dow Jones nam een enorme vlucht op donderdag.

22.10 Nigel Farage en Boris Johnson zien 23 juni graag als ‘onafhankelijkheidsdag’. ‘Als jij je grenzen terug wil, als jij de democratie terug wil, als jij je land terug wil, stem dan voor een Brits vertrek!’ aldus de Ukip-leider op Twitter.

If you want your borders back, if you want your democracy back, if you want your country back then vote to Leave! #IndependenceDay

— Nigel Farage (@Nigel_Farage) 23 juni 2016

Believe in Britain. Vote to Leave EU.https://t.co/vZ8IcX7Z1K
— Nigel Farage (@Nigel_Farage) 23 juni 2016

Aan de andere kant blijven sommige Conservatieven en verschillende Labour-politici campagne voeren voor een ‘Remain’-stem.

If you’re voting Remain today to protect the workers’ rights we all depend upon, RT ↓ #LabourInForBritain #EUref pic.twitter.com/kMwAJTpCOH

— The Labour Party (@UKLabour) 23 juni 2016

21.55 In Kirklees, midden-Engeland, is een man neergestoken dicht bij het stembureau. Het bureau is nu weer geopend en kiezers kunnen tot 22.00 terecht om te stemmen.

The polling station at Waverley Road, Hudds, has now reopened. Anyone who could not vote in the 30 minute closure can return up to 10pm

— Kirklees Council (@KirkleesCouncil) 23 juni 2016

21.40 In Cardiff, Wales, schijnt wél de zon: tot laat in de avond discussiëren Welshmannen en Welshes over het EU-referendum. Dit gebeurt naast het standbeeld van de Labour-politicus Aneurin Bevan. Leanne Wood, de leider van onafhankelijkheidsbeweging Plaid Cymru, heeft voor het behoud van het Britse EU-lidmaatschap gestemd. In de meeste kiesdistricten van Wales is Labour de populairste partij.

De armste regio’s van Wales hebben de laatste jaren in totaal bijna 2.4 miljard euro in investeringen van de Europese Unie ontvangen.

21.30 Nog anderhalf uur te gaan voordat de stembureaus sluiten. Hoe laat de uitslag van de ‘exit-enquête’ wordt aangekondigd, is nog onbekend.

20.35 Ook Natalie Bennett, de leider van de Groene Partij, voert campagne om in de EU te blijven. Dit zijn de partijen en hun standpunt:

Conservatieven: verdeeld, vooral Remain
Labour: vooral Remain
SNP (Schotland): Remain
Liberale Democraten: Remain
Ukip: Brexit
DUP (Noord-Ierland): Brexit
Sinn Fein (Noord-Ierland): Remain
Groene Partij: Remain
Plaid Cymru (Wales): Remain

20.25 Terwijl de Britten nog in de rij staan om te stemmen, is een paard genaamd Brexit op de zesde plaats geëindigd bij een paardenrace in Newbury, Zuid-Engeland.

Brexit backers lose their money – two-year-old filly finishes sixth at Newbury https://t.co/Tjadl3UzRj pic.twitter.com/ILT9Q6PSlM

— Racing Post (@RacingPost) 23 juni 2016

20.05 ‘Corbyn steunt Leave!’ zegt Leave.eu, een van de pro-Brexit-campagnegroepen op Twitter. Op een foto bij de Tweet staat Piers Corbyn, de broer van de socialistische Labour-leider. Piers en Jeremy zouden het al jaren eens zijn over de EU, maar nu Jeremy de leider is van de centraal-linkse Labour-partij, houdt hij zich volgens velen aan de eisen van de partijtop.

– Meer over Jeremy Corbyn
– Hoe de jonge, vrouwelijke politici van Labour de campagne op zich nemen

Corbyn backs leave 😉 pic.twitter.com/1SroK0P33Y

— LEAVE.EU (@LeaveEUOfficial) 23 juni 2016

19.30 Inmiddels is de term ‘gebruik een pen!’ ook een veelbesproken onderwerp op Twitter: Brexiters en complotdenkers zijn ervan overtuigd dat de regering ‘Leave’-stemmen die met potlood zijn ingevuld op het stembiljet zal uitgummen.

19.10 Op Twitter doet een duidelijk neppe boodschap, dat het Referendum door de drukte wordt verlengd tot morgen, de ronde. Vote Leave, de officiële Brexit-campagnegroep greep in en schreef op en waarschuwde kiezers over het neppe bericht, tot grote hilariteit van veel Britten.

@vote_leave No I disagree this is real.

— TechnicallyRemain (@TechnicallyRon) 23 juni 2016

18.45 Dat het referendum heel Groot-Brittannië bezighoudt is wel duidelijk. Het kan zelfs zo zijn dat een record aantal Britten naar de stembus gaan. ‘Het lijkt erop dat nog nooit zoveel Britse kiezers hun stem uitbrachten,’ zegt campagnegorep Avaaz.

18.35 Tijdens ‘normale’ verkiezingen publiceren de televisiezenders exit-polls, die een betere indicatie aangeven van de stemming onder de bevolking. Buiten de stembureaus wordt dan gepeild wat de kiezers hebben gestemd, en die uitslag wordt vergeleken met de vorige jaren. Maar gezien het laatste vergelijkbare referendum 42 jaar geleden werd gehouden en dus betrekking had op een heel andere generatie Britten, wordt de vergelijking moeilijk.

Wel zullen de resultaten worden gepubliceerd van enquêtes die in verschillende, representatieve regio’s zijn gehouden. Dit is echter veel meer gis- en gokwerk dan de exit-polls normaal gesproken zijn.

18.25 Naar verwachting zijn tot nu toe meer Remain-stemmen uitgebracht, omdat vooral veel jonge Britten en studenten, die niet per se aan het werk zijn tot 17.00, in de EU willen blijven. Daarnaast blijkt uit peilingen van onder meer Yougov dat hoger opgeleide kiezers geneigd zijn in de EU te willen blijven en de ‘working class’ vaker voor een Brexit pleit.

18.10 Over ongeveer zeven uur zullen de eerste regionale uitslagen bekend worden gemaakt. De uitslag van kiezers in de City of London, het financiële district van de hoofdstad, zal als een van de eerste worden aangekondigd. Veel banken in de City hebben gezegd dat ze hun hoofdkwartier of in ieder geval grote divisies – met veel banen – naar Frankrijk of Duitsland zullen verhuizen in het geval van een Brexit.

Volgens de Britse Kamer van Koophandel is overigens een ruime meerderheid van de bedrijven voor het behoud van het Britse EU-lidmaatschap: meer dan 54 procent wil blijven, terwijl maar 37 procent voor een Brexit is.

17.30 Ook Nicola Sturgeon, de eerste minister van Schotland, heeft haar stem uitgebracht. De politicus heeft de afgelopen maanden campagne gevoerd tegen een Brexit, ondanks het feit dat Schotse onafhankelijkheid makkelijker te bewerkstelligen is als Groot-Brittannië uit de EU vertrekt. Lees hier waarom de Schotse nationalisten toch tegen een ‘Leave’-stem zijn.

16.30 De Franse president François Hollande zegt de EU te willen ‘herlanceren’ met de Duitse bondskanselier Angela Merkel als de Britten uit de EU stappen. Dat zegt een woordvoerder van de politicus tegen onder meer de Financial Times. ‘We moeten ervoor zorgen dat Europeanen hun vertrouwen in de EU niet verliezen.’ Merkel en Hollande gaan volgende week dinsdag in beraad over de toekomst van de Unie.

Merkel benadrukte wel nog eens dat ze hoopte dat de Britten een Brexit kunnen voorkomen:  ‘Natuurlijk hopen we op een besluit waarbij de burgers van Groot-Brittannië deel blijven uitmaken van de Europese Unie,’ zei de bondskanselier op donderdag.

16.10 Met nog anderhalf uur te gaan voordat de beurs sluit, is de Britse ‘footsie’ (de beurs van de grootste honderd bedrijven) weer een stuk gedaald na de forse toename van vanmorgen. Investeerders reageerden ’s ochtends opgelucht op de laatste peilingen, die een winst voor het ‘Remain’-kamp voorspelden. Ook de Britse pond nam weer toe in waarde.

15.55 De lange rijen voor de stembureaus zorgen in sommige delen van Groot-Brittannië voor problemen. Britten staan massaal in de regen voor het referendum en door de vertraging kan het zo zijn dat de uitslagen ook later binnenkomen dan verwacht.

Worry about the #referendum outcome. Also worry about why I never came out with an: umbrella/jacket/waterproof shoes pic.twitter.com/2tsFify8fF

— Marianna Michael (@mariannamic1) 23 juni 2016

15.40 Nigel Farage zit inmiddels droog in de lokale kroeg nadat hij voor een Brexit heeft gestemd. Volgens de Daily Mail, een van de grootste Britse tabloids, zou de politicus gisteren in een Channel 4-debat verschijnen, maar zegde op het laatste moment af om met zijn zoon uit eten te gaan. ‘Hij had z’n zoon al negen maanden niet gezien,’ zei een bron tegen de krant. ‘Dus hij kon met hem uiteten óf debatteren tegen iemand die hem een “racistisch monster” noemt. Hij hoefde er niet lang over na te denken’

Meer over Nigel Farage >

15.25 Stemgerechtigden die door stakingen in Frankrijk of door overlast in Groot-Brittannië niet op tijd naar de stembus kunnen, hebben tot 17.00 (lokaal) de tijd om uitstel te vragen.

Unable to vote for unexpected reasons? You’ve got until 5pm to sort out an emergency proxy vote! https://t.co/4T8ZGtbXEB #referendum

— Dr Sue Black OBE (@Dr_Black) 23 juni 2016

15.10 Hoewel de Britten een beetje klaar lijken te zijn met het referendum, wordt het wel heel serieus genomen. Anders dan het Oekraïne-referendum in Nederland, vindt de ruime meerderheid van de Britten het goed dat zij zelf over de EU mogen beslissen.

‘Door het referendum zien we nu pas echt hoe verdeeld de Britse kiezers zijn. Sommige weten nog steeds niet wat ze willen, of hebben geen idee wat de uitkomst zal zijn,’ zegt Gideon Skinner, chef politiek onderzoek van Ipsos Mori. ‘Twee derde van de kiezers denkt dat het houden van het referendum de juiste keuze van Cameron is geweest.’

15.05 Boris Johnson, de Brexit-campagnevoerder en oud-burgemeester van Londen, heeft volgens verschillende media zijn stem nog niet uitgebracht. Hoewel hij normaal luid campagne voert, is hij vandaag in Schotland, bij de afstudeerceremonie van zijn dochter.

14.50 Over twaalf uur zijn de eerste regionale referendumuitslagen binnen. De uiteindelijke uitslag zal pas later op vrijdagochtend bekend worden gemaakt. Meer >

14.40 Het drukste moment van de dag is nog lang niet aangebroken, maar volgens The Guardian staan er nu al rijen voor stembureaus in verschillende delen van het land. Voor vanavond geldt: als iemand in de rij aansluit om 22.00, mogen ze nog stemmen.

14.30 Voor het stembureau in het kiesdistrict van het vermoorde parlementslid Jo Cox liggen bloemen en kaarsen. Cox werd vorig jaar verkozen tot Labour-parlementariër, en pleitte voor de opvang van Syrische migranten in Groot-Brittannië. Ze was een voorstander van het behoud van het Britse EU-lidmaatschap.

Lees meer: ‘Geschokte reacties na dodelijke aanval op Jo Cox’

14.10 Terwijl Britten misschien wel tijdens de lunch hun stem uitbrengen, blikken de campagnevoerders terug over de afgelopen weken. De bizarre campagne die door beide kampen werd gevoerd kwam misschien wel tot een hoogtepunt toen Nigel Farage tegen het EU-lidmaatschap protesteerde op de Theems in een flottielje. De politicus werd achternagezeten door de Ierse zanger Bob Geldof. ‘Je bent gek, Nigel! Houd er nou eens mee op!’

13.55 Volgens de laatste peilingen van Ipsos Mori, een van de meest nauwkeurige onderzoeksbureaus, zal ongeveer 52 procent van de Britten voor een ‘Remain’ stemmen en 48 procent voor een Brexit gaan. Ipsos Mori geeft ook aan dat kiezers nu immigratie en de economie allebei even belangrijk vinden. Aan het begin van de campagne werd de economie als belangrijker beschouwt, terwijl het de laatste weken vooral om immigratie ging.

EU referendum poll:
Remain: 52% (+5)
Leave: 48% (-5)
(via Ipsos Mori, phone)
Excl. DKs.

— Britain Elects (@britainelects) 23 juni 2016

13.40 Ook Labour-leider Jeremy Corbyn heeft gestemd. Hij is vandaag zelfs langs de deuren geweest om ervoor te zorgen dat leden van zijn partij ‘Remain’ zullen stemmen.

I’ve just voted to Remain. The EU provides the best framework to meet the challenges of our time #LabourInForBritain pic.twitter.com/tzhvyBbLsY

— Jeremy Corbyn MP (@jeremycorbyn) 23 juni 2016

13.30 Investeerders zijn positief gestemd vandaag: de Engelse en Europese effectenbeurzen nemen een vlucht. De onzekerheid van een mogelijke Brexit heeft de beurzen de afgelopen maanden geteisterd. Meer >

13.10 De Labour-partij zet de eindsprint door: vandaag komen leden bijeen om ‘zwevende kiezers’ over te halen voor het behoud van het Britse EU-lidmaatschap te stemmen. Op Twitter vraagt de partij zijn volgers te delen waarom zij in de EU willen blijven: de hashtag ‘#LabourInForBritain’ is ook trending op Twitter.
Lees hier hoe de Labour-partij voor het EU-lidmaatschap vecht zonder zijn partijleider Jeremy Corbyn.

A flavour of the eve of #EUref UK newspaper front pages#tomorrowspaperstoday #bbcpapers https://t.co/kOyRMrpYYj pic.twitter.com/adiS2OKcBm

— Nick Sutton (@suttonnick) 22 juni 2016

13.00 Welkom bij onze live blog. Veel Britse politici hebben al gestemd, en beide kampen zijn zelfs nog steeds bezig met campagnevoeren. Naar verwachting is een groot deel van de kiezers er nog niet over uit. Zij hebben tot 22.00 lokale tijd om een keuze te maken.