Maandag maakte de 82-jarige Japanse keizer Akihito bekend te willen aftreden. In 2000, net voordat het keizerlijk paar uit Tokio een bezoek aan Nederland bracht, was buitenlandredacteur Rik Kuethe bij een tuinfeest van de keizer. Een relaas van de bewegingen van een dramatische dynastie.
– Dit artikel is gepubliceerd in Elsevier nummer 20 (20 mei), 2000
Je moet als weergod natuurlijk wel van zeer goeden huize komen om het te laten regenen op het tuinfeest van de keizer van Japan. Daarom is het alsof de hemel zich bedenkt.
Het blijft bij enkele druppels uit een zware lucht. De middagpartij in de keizerlijke paleistuinen in het hart van Tokio kan ongestoord beginnen. De kersenbloesems zijn hier net uitgebloeid, maar de bolvormige azaleabedden, als een honkbalveld zo groot, liggen er nog prachtig bij.
De bomen in de Akasakatuinen lijken op uitvergrotingen van de bonsaiboompjes in de keizerlijke collectie waar bij een eerdere inspectie vooral de chamaecyparis obtusa, de Japanse cipres, het oog had gestreeld.
Zintuigen worden gestreeld
Strelingen te over voor de zintuigen in Japan. Neem de bijna duizend vrouwen op dit tuinfeest die in grote meerderheid gekleed gaan in zijden kimono’ s met dessins van bloemen, bamboeloten of abstracte motieven. Die kimono’s zijn vaak enkele honderdduizenden guldens waard en gaan over van moeder op dochter. Een obi, een rond het middel aangebrachte constructie die nog het meest aan een draagbuidel voor gefortuneerde kangoeroebaby’s doet denken, completeert het toilet.
Een stokoude dame, in een groene robe en met een koperkleurige huid die door algen lijkt te zijn aangetast, draagt een pothoed en parelsnoeren die bijna tot op haar knieën reiken. Zij moet onder de Showa-keizer, de naam die na zijn dood aan Hirohito werd gegeven, ook al tot de genodigden hebben behoord. Misschien is zij allang overleden en rust zij hier onder de rododendron om zich nog twee keer per jaar voor dit tuinfeest een middag onder de levenden te begeven.
De mannelijke gasten zijn in jacquet -zonder hoge hoed – en dragen vaak nog een plastron in plaats van een grijze das boven een wit overhemd met opstaande boorden, de vadermoordenaars. De dames van de westerse diplomaten hebben niet erg hun best gedaan om iets fraais tegenover al dat vertoon van sierlijkheid te stellen. Vooral de lompheid van de Amerikaanse vrouwen valt op. Alleen de echtgenote van de Noorse ambassadeur, bijna doorschijnend blond boven haar pakje van gele shantoeng, biedt weerwoord.
Lees ook: Kan de Japanse keizer zomaar aftreden?
Tweeduizend gasten
Op een bruggetje over een vijver staat in een rode kimono roerloos een vrouw. De brug wordt in het water weerspiegeld, de kimono ook. Is zij de verbeelding van L’Empire des Sens of van Madame Butterfly? De band speelt echter geen Puccini maar Offenbach: de Barcarole. Vanmiddag zijn er bijna tweeduizend gasten. Ze nijgen en buigen voor elkaar dat het een lieve lust is. Met nergens daartussen het steelse van kussen. Het is een hoofs menuet waarbij vergeleken ons begroetingsritueel van de uitgestoken poot of de sociale schampzoen onbeschaafd afsteekt.
Een bijzondere plaats is ingeruimd voor de diplomatendochters. Volgens een van de vele oekazes die de keizerlijke hofhouding nopens deze gardenparty heeft doen uitgaan naar de ambassades in Tokio zijn alle dochters van diplomaten, mits ouder dan achttien jaar en vergezeld van hun ouders, welkom. De diplomatenzonen van boven de achttien moeten maar zien hoe ze deze middag doorkomen.
Dan gaat er een eerbiedig geruis door de rijen. De keizer is in aantocht. De vrouw in de rode kimono is verdwenen. Op de brug staan nu mannen met knopjes in het oor. Wanneer het volkslied weerklonken heeft, daalt de keizerlijke familie een grassige heuvelaf. De gasten dringen op tot aan het pad dat in lange lussen door het park loopt.
Daar zijn keizer Akihito, met zijn nog altijd prachtige vrouw, keizerin Michiko, gevolgd door kroonprins Naruhito en diens vrouw Masako, daarna komen prins en prinses Akishino, de ouders van de prinsesjes Mako en Kako, en ten slotte Sayako, de guitige jongste dochter van het keizerlijk paar. De imperiale wandeling vordert maar langzaam, want zowel met de gouverneur van Osaka, de burgemeester van Yokohama als met de popzanger Yoshiki wordt een vriendelijk praatje gemaakt. En met tientallen anderen.
Egalitaire instelling
Op een ochtend in de zomer van 1986 kwam de kastanjekleurige Rolls Royce van toen nog kroonprins Akihito tot stilstand voor een rood verkeerslicht in downtown Tokio. Pas toen het licht op groen was gesprongen, verzocht Akihito zijn chauffeur om weer door te rijden.
Dat stoppen voor een rood licht was een bijna revolutionaire daad. Van Hirohito, de toenmalige keizer, werd gezegd dat hij zijn Rolls slechts een keer voor rood had laten halt houden, toen hij in 1945 op weg naar zijn historische ontmoeting met de Amerikaanse proconsul Mac Arthur, in druk verkeer was terechtgekomen.
Sterling Seagrave vermeldt in zijn boek The Yamato Dynasty dat de beslissing van Akihito om voortaan gewoon te stoppen voor een rood licht in de weken daarna werd besproken alsof het ging om het duiden van de ingewanden van de offerdieren in de Griekse oudheid. Hervormingsgezinden beschouwden dit gebaar als een bewijs van Akihito’s egalitaire instelling. Maar conservatieven vonden juist dat hij het keizerlijk imago had bezoedeld.
De nieuwe stijl van Akihito
Nadat Akihito in 1989 tot keizer was gekroond, voerde hij een nieuwe stijl door. Hij weigerde de oude hoftaal te spreken, knielde neer bij zwaargehandicapte kinderen en liet zich fotograferen bij het dansen van een gewiekste foxtrot met Michiko. ‘De keizerlijke familie kan niet ver verwijderd van het volk leven,’ aldus Akihito.
Dat was een uitzonderlijke geloofsbelijdenis voor de 125ste keizer van Japan. Want een plaats in de buurt van het volk was nog nooit de bedoeling geweest. Aan zijn vader Hirohito was tot aan de fatale afloop van de Tweede Wereldoorlog zelfs een goddelijke status toegeschreven.
Er gingen destijds sterke geruchten dat kroonprins Akihito zou trouwen met prinses Kithashirakawa Hatsuko, de kleindochter van een playboy-prins. Deze had zich in 1923 met zijn Bugatti doodgereden. Maar in 1957 kwam Akihito op de tennisbaan in aanraking met Michiko Shoda. Op het instituut Seishin – Het Heilige Hart -, haar middelbare school, stond ze bekend als ‘de antilope’ vanwege haar snelheid en gratie in het atletiekteam.
Michiko, die toen al vloeiend Engels sprak, was een sprankelend meisje, onconventioneel en aantrekkelijk. Er was eigenlijk maar een bezwaar: haar vader was geen prins. Hij behoorde zelfs niet tot de aristocratie. De oude Shoda was een meelfabrikant. Zijn Nisshin Flour Milling Company was wel de meest winstgevende van heel Azië.
Al gauw kwam er hevig verzet van de reactionaire kringen aan het hof, maar Akihito wilde van geen wijken weten. Michiko zou zijn bruid worden of anders niet.
Michiko’s eerste televisieoptreden bracht volgens professor Kozumi, de oude leermeester van de kroonprins, een stormachtig enthousiasme onder de bevolking teweeg. Haar succes was gevaarlijk, want het kweekte jaloezie bij de oude prinsessen in de keizerlijke familie. ‘Je enige gebrek is dat je geen gebreken hebt,’ had een lerares Michiko al eens toegevoegd.
De keizerin die niet meer wil spreken
Aan de voet van de vuurtoren heerst de duisternis, zoals de Japanse zegswijze luidt. De kring rond de keizerin-moeder Nagako verzon een heel stel tekortkomingen van Michiko. Deze botsing met het ‘reptielarium’ van de oude orde heeft bij Michiko tot tweemaal toe tot een grote inzinking geleid.
De malaise was zo groot dat de keizerin maandenlang haar woorden niet meer kon vinden. Zij verviel in een sprekend stilzwijgen. De keizerin die niet meer wil spreken – het klinkt als een sprookje van Andersen. Maar het was een nachtmerrie voor deze van nature levendige en spraakzame vrouw. Akihito deed zijn uiterste best om haar te helpen, bijvoorbeeld door – hoogst ongebruikelijk in hun kringen – hand in hand met Michiko in het openbaar te verschijnen.
Akihito, die er onder geleden had dat hij gescheiden van zijn ouders was opgevoed, beloofde Michiko dat zij hun kinderen bij zich in het paleis zouden houden. Als kroonprinses heeft zij haar drie kinderen zelf de borst gegeven en maakte, toen ze eenmaal naar school gingen, hun lunchpakketjes klaar.a
In navolging van zijn vader plant en oogst de keizer zelf rijst op het rijstveld van de keizerlijke tuinen. Keizerin Michiko, op haar beurt, kweekt zijderupsen en voert ze bladeren van de witte Keizer Hirohi to met kroonprins Akihito in 1949 Keizerin Michiko en keizer Ahihito buigen diep voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, vorig jaar in Tokio.