De verhoudingen tussen de Europese Unie en Polen staan op scherp. EU-vicevoorzitter Frans Timmermans stelt dat de Poolse rechtsstaat gevaar loopt. Polen dreigt met een ‘contrarevolutie’.
Timmermans haalde afgelopen week hard uit naar Polen. Volgens Timmermans zijn de ‘integriteit, stabiliteit en het normaal functioneren’ van de rechtsstaat in Polen in gevaar.
Volgens de Poolse regering is er niets aan de hand. Het Poolse rechtssysteem voldoet aan de standaarden van de Europese Unie, stelt minister van Buitenlandse Zaken Witold Waszczykowski. ‘We hebben duidelijk uitgelegd wat er is gebeurd in Polen. We verwachten dat de zaak hiermee is afgedaan.’
De Polen beschuldigen Frans Timmermans van ‘stigmatiseren’. Verder zou hij andere Europese landen tegen Polen opzetten.
Voormalige communisten
Wat is er aan de hand? In 2015 won de conservatieve partij Prawo i Sprawiedliwość (Recht en Rechtvaardigheid, PiS) de Poolse verkiezingen. De partij is eurosceptisch, tegen abortus, tegen het homohuwelijk en voor de invoering van de doodstraf.
Beata Szydlo (PiS) is de premier van Polen, maar PiS-partijvoorzitter Jarosław Kaczyński wordt gezien als degene die aan de touwtjes trekt. Begin 2016 noemde Kaczyński het Constitutionele Hof ‘de bron van al het slechte in Polen’. Ook zouden er te veel oud-communisten in de rechterlijke macht werkzaam zijn.
PiS streeft naar een hervorming van het Poolse rechtssysteem die de rol van het Constitutionele Hof inperkt: het Hof zal de overheid moeilijker ter verantwoording kunnen roepen. Ook krijgt de staat meer controle over het Openbaar Ministerie.
Het benoemen van een PiS-gezinde opperrechter was de druppel die de emmer deed overlopen. Eind 2016 gaf de Europese Commissie de Poolse regering twee maanden de tijd om de hervormingen terug te draaien.
De Commissie stelt dat het nieuwe Poolse Hof ‘fundamenteel verkeerd’ is. Timmermans benadrukt dat de EU ‘deze kwestie niet wil loslaten’. De Finse eurocommissaris Jyrki Katainen zegt dat Polen in het uiterste geval zijn stemrecht in de Europese Unie kan verliezen.
Alle EU-lidstaten zullen daar overigens mee moeten instemmen. Dat is onwaarschijnlijk, omdat andere Oost-Europese landen het Poolse beleid verdedigen.
In september kondigden Polen en Hongarije gezamenlijk aan een ‘culturele contrarevolutie’ te ontketenen in de EU. Beide landen zijn lid van de zogeheten Visegrád Groep (bestaande uit Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije) die bekendstaat om zijn euroscepsis.