Verdient Winnie Mandela een staatsbegrafenis?

De Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsactiviste Winnie Mandela krijgt op 14 april een staatsbegrafenis. Dat heeft president Cyril Ramaphosa gezegd.

Winnie Madikizela-Mandela overleed maandag na een langdurig ziekbed. Ze was 81 jaar. De staatsbegrafenis is drie dagen na een landelijke herdenking. Gelijktijdig zijn in elke provincie herdenkingsbijeenkomsten, meldt de Zuid-Afrikaanse krant Sunday Times.

Het is een eer die slechts een handjevol Zuid-Afrikanen ten deel viel, onder wie Winnies ex-man Nelson Mandela. Is gezien haar omstreden verleden een staatsbegrafenis voor Winnie wel op zijn plaats? Portret van een vrouw met twee gezichten.

Winnie Mandela (1936-2018)

De ‘Moeder van de Natie’, zo werd ze vaak genoemd, maar op het moment dat ze hand in hand met haar man Nelson in 1990 de gevangenis verlaat waar hij 27 jaar heeft vastgezeten, is ze in de hoogste kringen van het ANC al van haar voetstuk gevallen. Corruptie, fraude en geweld hangen om haar heen.

Winnie wordt op 26 september 1936 geboren in het Zuid-Afrikaanse dorpje Mbongweni. Ze is de vierde in een gezin van acht kinderen, haar ouders zijn allebei leraar. Haar moeder Gertrude overlijdt als Winnie nog maar negen jaar oud is en als gevolg daarvan valt het gezin uiteen: de kinderen worden bij verschillende familieleden ondergebracht. Na school behaalt Winnie haar diploma in sociaal-maatschappelijk werk en gaat aan de slag in een ziekenhuis in Soweto.

Ruim een jaar jaar isoleercel

Ze ontmoet Nelson Mandela bij een bushalte in 1957, al is hij op dat moment nog getrouwd met Evelyn Mase. Het maakt niet uit, Nelson weet haar over te halen voor een lunchafspraak een week later. Ze trouwen in 1958 en krijgen twee dochters: Zenani en Zindzi.

Nelson wordt opgepakt en gevangengezet in 1963. Winnie blijft actievoeren tegen het apartheidsregime en wordt geregeld gearresteerd. Ze wordt gemarteld, krijgt huisarrest, wordt verbannen naar een afgelegen dorp en zit vanaf 1969 anderhalf jaar in eenzame opsluiting. Door dat laatste verwerft ze grote bekendheid in het Westen, dat haar als een heldin ziet.

Meer over Zuid-Afrika: Slaat president Ramaphosa nieuwe weg in?

Steun voor omstreden ‘halsbandmoorden’

In 1986 begaat ze een belangrijke misstap als ze tijdens een speech in een sloppenwijk publiekelijk haar steun uitspreekt voor de omstreden ‘halsbandmoorden’: een in benzine gedrenkte autoband wordt om de nek van (vermeende) collaborateurs met het apartheidsregime gehangen en aangestoken. ‘Met onze doosjes lucifers en onze halsbanden zullen we dit land bevrijden,’ schreeuwt ze.

Het grootste schandaal ontvouwt zich twee jaar later, met de beschuldiging van opdracht tot ontvoering en moord van de 14-jarige James Moeketsi, beter bekend als Stompie Seipei. Winnie’s persoonlijke knokploeg – de Mandela United Football Club – zou Seipei en drie andere jongeren hebben ontvoerd en mishandeld in een poging hen een bekentenis af te dwingen over seksueel misbruik door een lokale priester. Winnie stond op slechte voet met de geestelijke omdat hij verklaringen had afgelegd over het schrikbewind dat haar knokploeg in de buurt voerde. Een maand na de ontvoering – in januari 1989 – wordt Seipei doodgestoken gevonden in een veld.

In dezelfde maand komt onder verdachte omstandigheden dokter Abu Baker Asvat om het leven. Asvat – een vertrouweling van Winnie – zou Seipei hebben gezien in de maand van de ontvoering en Winnie op het hart hebben gedrukt de jongen naar een ziekenhuis te sturen. Asvat wordt doodgeschoten in zijn praktijk, vermoedelijk door leden van Winnies knokploeg, al is dat nooit bewezen.

Keerpunt in ANC

Het is het moment dat ANC-kopstuk Albertina Sisulu, een goede vriendin van Asvat, Winnie voor het eerst in eigen kring publiekelijk afvalt. Daarna gaat het snel en nemen vrijwel alle nationale en internationale politici afstand van Winnie.

De rechtbank veroordeelt Winnie in 1991 voor de ontvoering van Seipei, ze komt er vanaf met een voorwaardelijke straf en een boete. De meeste ANC-supporters maakt het niet uit: vooral onder jongeren blijft ze enorm populair.

Winnie is minder vergevingsgezind dan Nelson

Tijdens de overgangsperiode van het apartheidsstelsel naar democratie blijkt hoe hard Winnie is geworden door haar jaren in de gevangenis. Ze is minder vergevingsgezind jegens blanke Zuid-Afrikanen dan haar man Nelson. In 1992 gaat het paar uit elkaar, het is dan al bekend dat ze een affaire heeft met advocaat Dali Mpofu. De scheiding is officieel in 1996. Nelson hertrouwt in 1998 met Graça Machel, weduwe van de Mozambikaanse oud-guerrillaleider en president Samora Machel.

Onder het presidentschap van Nelson is Winnie nog even staatssecretaris van Kunst, Cultuur, Wetenschap en Technologie, maar dat is van korte duur. Na elf maanden stapt ze in 1995 op na beschuldigingen van corruptie.

Laatste levensfase ook in teken relletjes

In 2003 komt ze voor de rechter voor 43 gevallen van fraude en 25 gevallen van diefstal, maar opnieuw komt ze er met een voorwaardelijke celstraf vanaf.

Ook de laatste fase van haar leven staat in het teken van relletjes: zo haalt ze in een interview met journaliste Nadira Naipaul in 2010 hard uit naar haar ex-man. Die zou ‘zwarten in de steek hebben gelaten’ en alleen nog van waarde zijn voor de ANC voor het inzamelen van geld. ‘Mandela is akkoord gegaan met een slechte deal voor de zwarten. Economisch gezien zijn we nog steeds buitenstaander. De economie is erg “wit”.’

Winnie ontkende later dat ze het interview had gegeven.

Lees ook: Boek Bosma toont linkse blindheid voor duistere kant van ANC