Terughalen of tribunaal: verzoek Trump stelt Europa voor dilemma over IS-strijders

Europese landen moeten jihadisten van Islamitische Staat (IS) die in Syrië gevangenzitten, terughalen en berechten, vindt de Amerikaanse president Donald Trump. Vooralsnog vindt die oproep zowel bij Nederland als veel andere EU-landen weinig gehoor. Berechting door de Syrische president Bashar al-Assad, of de oprichting van een internationaal tribunaal liggen meer voor de hand.

‘De Verenigde Staten vragen Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en andere Europese bondgenoten om meer dan 800 IS-strijders die we hebben gevangengenomen in Syrië terug te halen en te berechten,’ schreef Trump zondag op Twitter. Hij verwacht dat de terroristen anders op eigen gelegenheid zullen terugkeren naar Europa. Dat zou grote veiligheidsrisico’s opleveren.

Momenteel zitten veel van de strijders in kampen die door Amerikanen en Koerden worden bewaakt. Toen Trump in december de terugtrekking van de Amerikaanse militairen bekendmaakte, lieten Koerdische milities weten dat ze overwogen om de gevangengenomen IS-strijders vrij te laten. Dit omdat ze al hun troepen nodig denken te hebben voor een eventuele aanval van het Turkse leger op de Koerden, vergelijkbaar met die in de Noord-Syrische stad Afrin, vorig jaar.

Pence: Europa kan ook troepen naar Syrië sturen voor bewaking kampen

Voor de Europese landen is het ook een optie om zelf troepen te sturen naar Syrië teneinde de kampen te bewaken en te voorkomen dat de laatste IS-strijders toch nog gevaarlijk kunnen worden. ‘We willen onze soldaten thuisbrengen,’ benadrukte de Amerikaanse vicepresident Mike Pence afgelopen weekeinde op een internationale veiligheidsconferentie in de Duitse stad München. ‘Dus vragen we andere landen om mee te doen en de nodige hulp, steun en het personeel te leveren om het gebied veilig te stellen.’

Het lijkt er niet op dat Europese landen aan die oproep gehoor willen geven. Bovendien hebben zij een mandaat van de Verenigde Naties nodig om militairen naar Syrië te kunnen sturen. Coalitiepartij ChristenUnie opperde weliswaar een EU-missie nadat bekend was geworden dat de Verenigde Staten uit het gebied zouden vertrekken, maar Tweede Kamerlid Joël Voordewind kreeg daarvoor weinig steun van de overige partijen in het kabinet.

https://twitter.com/SvenKoopmansVVD/status/1097193633760063488

Ook voor het terughalen van IS-strijders om ze te berechten, lopen de coalitiepartijen niet warm. ‘IS-terroristen moeten berecht worden daar waar ze hun afgrijselijke misdaden pleegden en voor hun gruweldaden vochten: in Irak en Syrië,’ schrijft Kamerlid Sven Koopmans (VVD) zondag op Twitter. Partijgenoot Antoinette Laan voelt ook weinig voor het repatriëren van de IS-strijders, zei ze vorige week in het programma Bureau Buitenland van NPO Radio 1.

Laan (VVD) vreest voor te lage straf, liever berechting door Assad

Ze vreest onder meer dat de jihadisten niet de maximale straf van vijftien jaar (voor deelname aan een terroristische organisatie) krijgen, waardoor ze ‘na een aantal jaar’ alweer vrijkomen. Laan wees op Syriëganger Victor Droste, die bij het horen van zijn strafeis (zes jaar) liet weten wel te willen terugkomen naar Nederland: ‘Kat in t bakkie’, zei hij afgelopen zomer via WhatsApp tegen een journalist van RTV Oost. Hij werd bij verstek veroordeeld tot zes jaar cel, net als onder anderen Reda N., Oussama A. en Marouane B. eerder.

Laan vindt dat de IS-strijders naar Syrië zijn vertrokken met als doel ‘het vernietigen van de samenleving zoals wij die met elkaar hebben’. Ze twijfelt er naar eigen zeggen aan of ‘bij deze state of mind  (…) gewoon een gevangenisstraf daar de goede straf voor zou zijn’. Net als Koopmans vindt Laan berechting door het regime van de Syrische president Bashar al-Assad passender dan terugkeer naar Nederland.

CDA-leider Sybrand Buma is eveneens fel tegen het terughalen van de Syriëgangers en hekelt Trump omdat die ‘Europa nu een probleem in de schoenen schuift dat hij zelf veroorzaakt’. Kamerlid Madeleine van Toorenburg (CDA) pleit voor een internationaal tribunaal in Syrië, zodat strijders gezamenlijk kunnen worden vervolgd in het gebied waar zij hun misdaden hebben gepleegd. Sjoerd Sjoerdsma (D66) is vooral verontwaardigd over het verzoek vanuit het Witte Huis. ‘Dreigementen als die van Trump passen niet in zo’n bondgenootschappelijke samenwerking,’ zegt hij, verwijzend naar de rol die Nederland als NAVO-lidstaat speelde bij het bombarderen van IS-gebied. Volgens hem moet het kabinet voorkomen dat de strijders worden vrijgelaten en in Nederland kunnen opduiken ‘zonder dat we het in de gaten hebben’.

Rob Jetten: met Europese landen om tafel voor oplossing

D66-fractievoorzitter Rob Jetten vindt dat Nederland met Europese landen in gesprek moet gaan om te bepalen wat te doen met de IS-strijders, mochten die worden vrijgelaten. Zondag deed de Belgische minister van Justitie Koen Geens ook al een dergelijk verzoek: hij pleit volgens tijdschrift Knack voor een ‘Europeanisering’ van het probleem.

Daarbij zijn de ogen in eerste instantie gericht op Frankrijk en Duitsland. De Franse minister van Justitie Nicole Bellebout zei zondag in reactie op Trumps verzoek dat de regering haar beleid, te weten per geval beoordelen of Franse IS-strijders moeten terugkeren, niet gaat aanpassen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas noemde het repatriëren van Syriëgangers ‘heel erg moeilijk’ en wil eerst met Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk praten over een mogelijk gezamenlijk beleid.

De Britten zijn momenteel in de ban van het verzoek om terugkeer van Shamima Begum (19), die zich in 2015 aansloot bij IS en nu wil terugkeren. ‘Mensen zouden begrip moeten hebben voor wat ik heb moeten doorstaan,’ zei Begum, die geen spijt heeft dat ze naar het kalifaat vertrok, in gesprek met nieuwszender Sky News. Vorige week kondigde ze aan te willen terugkeren naar het Verenigd Koninkrijk om daar te bevallen, maar afgelopen weekeinde al bracht ze in een vluchtelingenkamp in Syrië een zoon ter wereld. De Britse minister van Binnenlandse Zaken Sajid Javid liet in dagblad The Times weten dat hij er alles aan gaat doen om haar terugkeer tegen te houden. Toch lijkt er in de Britse regering onenigheid over dat standpunt te bestaan: ‘Je kunt iemand niet zomaar stateloos maken,’ waarschuwde minister van Justitie David Gauke.

Ook Grapperhaus worstelt met terugkeer IS-vrouwen en -kinderen

De Nederlandse minister van Justitie en Veiligheid Ferdinand Grapperhaus (CDA) onderzoekt de terugkeer van de vrouwen en kinderen van Syriëgangers, maar lijkt zich daarvoor niet actief te willen inspannen. Dit ondanks toenemende druk van onder meer coalitiepartij D66 en oppositiepartij GroenLinks. Zij denken dat het gevaarlijker is om de kinderen ‘vol wrok tegenover Nederland’ in Syrië te laten, en vinden dat die hier moeten worden opgevangen.

Ook van buiten de politiek klinken geregeld oproepen voor het terughalen van ‘IS-vrouwen en -kinderen’. Vooral Kinderombudsman Margrite Kalverboer is daarvan een groot pleitbezorger: vorige maand schreef zij nog een brief aan minister Grapperhaus. Zij wil dat het kabinet ‘zorg draagt voor de emotionele en fysieke veiligheid (…) van de kinderen (…) alsook voor hun recht op ontwikkeling’. Ze wees op een uitspraak in België, waar een rechter op basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens besliste dat de regering zes kinderen en hun moeders – twee vrouwen die bewust kozen voor een leven in IS-gebied – moest terughalen uit het Koerdische kamp Al-Hol.

Volgens de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdienst AIVD verblijven minstens 175 minderjarigen ‘met een Nederlandse link’ in Syrië en Irak. Ook zitten er nog ongeveer 30 Nederlandse vrouwen in Koerdische kampen. Van de ongeveer 310 Nederlanders die voor de jihad naar het ‘kalifaat’ afreisden, zijn er naar schatting 55 teruggekeerd. Het is niet duidelijk hoeveel van de pakweg 800 IS-strijders die nog in de Syrische gevangenissen zitten uit Nederland afkomstig zijn.