Brexit is een hobbel die niet kan worden genomen zonder parlementsverkiezingen, maar om die verkiezingen te winnen, moet Johnson eerst Brexit hebben voltooid.
Update 28 augustus: Koningin keurt schorsing parlement goed
De Britse koningin Elizabeth II heeft de wekenlange schorsing van het Britse parlement goedgekeurd. Die moet volgens haar adviesraad beginnen in de week van 9 september en duren tot 14 oktober, als zij haar troonrede houdt.
In de verklaring van de raad, de Privy Council, staat dat de schorsing “niet eerder dan maandag 9 september en niet later dan donderdag 12 september” begint. Britse parlementariërs keren op 3 september terug van zomerreces en moeten het werk een week later dus weer staken.
Premier Boris Johnson had de vorstin gevraagd om de schorsing, die ‘prorogation’ wordt genoemd. Dat verzoek is omstreden, omdat het parlement daardoor veel minder vergadertijd heeft in de aanloop naar het Britse vertrek uit de EU. Dat moet op 31 oktober plaatsvinden. (ANP)
Liz Wicken uit Cambridgeshire was geen liefhebber van Boris Johnson, noch van enige andere politicus op de Britse eilanden. Het idee van een johnsoniaans premierschap deprimeerde haar zelfs. ‘Maar,’ schreef ze vorige week in The Daily Telegraph in een ingezonden brief, ‘toen ik, rijdend in mijn auto, zijn eerste toespraak als premier hoorde, verscheen er een lach op mijn gezicht. Mijn humeur was opeens een stuk beter.’ Zelfs als de rocksterpoliticus Johnson er een soepzootje van maakt, zal hij de natie blije momenten hebben bezorgd. ‘Dat moet toch iets waard zijn,’ schreef Wicken.
Alexander Boris de Pfeffel JohnsonGeboren op 19 juni 1964 in New York
1977 Eton College
1983 Oxford University, Balliol College
1987 Journalist bij The Daily Telegraph
1994-1999 EU-correspondent The Daily Telegraph
1999-2005 Hoofdredacteur The Spectator
2001-2008 Lid Lagerhuis
2008-2016 Burgemeester Londen
2015 Lid Lagerhuis
2016 Minister van Buitenlandse Zaken
2018 Columnist The Daily Telegraph
2019 Gekozen tot leider Conservatieve Partij
2019 Premier
Gescheiden, vijf kinderen
Bovenstaande is een adequate omschrijving van het Boris-effect. Na drie miezerige jaren onder zijn voorganger Theresa May ziet de 55-jarige premier van het Verenigd Koninkrijk het als zijn voornaamste taak om zijn landgenoten op te beuren. Dat kan de Conservatieve politicus, die het Beatles-nummer Here Comes the Sun tot zijn favorieten rekent, als geen ander. In Downing Street 10 woont nu niet zozeer een premier, als wel een cheerleader. Hij ziet zichzelf als de Britse versie van Ronald Reagan, de president van de Verenigde Staten die afrekende met de deprimerende jaren zeventig en de Amerikanen weer leerde lachen.
Wicken zal vooral vrolijk zijn geworden toen Johnson, na het bekend worden van zijn eclatante zege in de strijd om het leiderschap van de Conservatieve Partij, zijn missie omschreef met de afkorting DUDE, een knipoog naar de hoofdpersoon uit de film The Big Lebowski met zijn Kerk van de Zevendedags-dudisten. De afkorting staat voor Deliver Brexit, Unite the country, Defeat Corbyn, Energise – lever Brexit, verenig het land, versla Corbyn, zorg voor nieuwe energie. Het is een enorme opdracht voor een politicus die door de helft van de Britse natie en vrijwel iedereen op het Europese vasteland wordt gezien als een clown, charlatan en cultleider. Churchills kleinzoon, Kamerlid Nicholas Soames, noemt hem een chancer, een gokker.
Regeren is tegenwoordig bovenal campagne voeren
Clown of niet, op genadeloze wijze haalde Johnson de bezem door Downing Street. Achttien ministers vertrokken – waarbij de meeste ontslag namen voordat ze het kregen. Johnson omringde zich met bewindslieden die heilig geloven in The Dude, terwijl Dominic Cummings, de strateeg achter de campagne om vóór vertrek uit de Europese Unie (EU) te stemmen, zijn raspoetin is geworden (zie ‘Dominic Cummings’). Dit is geen stabiele regering – dat kan ook niet met een meerderheid van één, inclusief gedoogsteun – maar een campagneteam. Johnson heeft geleerd van Steve Bannon, de voormalige goeroe van de huidige Amerikaanse president Donald Trump: regeren is tegenwoordig bovenal campagne voeren.
Lees meer over de ongrijpbare en excentrieke premier van het Verenigd Koninkrijk: De twaalf gezichten van Boris Johnson
Tijdens zijn eerste Lagerhuis-optreden als premier bespotte hij de socialistische oppositieleider Jeremy Corbyn. ‘Net als in de slotscène van Invasion of the Body Snatchers,’ riep hij, toegejuicht door uitgelaten partijgenoten, ‘is deze euroscepticus van het eerste uur gevangengenomen, de keel doorgesneden en opnieuw geprogrammeerd door zijn eurogezinde vrienden!’
De Labour-leider had Johnson tien vragen gesteld, maar antwoorden kwamen er niet. Op één na: desgevraagd verzekerde de premier zijn gehoor dat de National Health Service (NHS), de nationale gezondheidszorg, bij een Brits-Amerikaans vrijhandelsakkoord niet in de uitverkoop gaat.
Het openstellen voor medische bedrijven van de NHS, een door de Britten aanbeden zorgsysteem dat rust op solidariteit, zou immers het totale verraad van Johnson zijn. Hij was per slot van rekening de man die tijdens het EU-referendum campagne voerde in een rode bus met op de zijkant de belofte dat de 350 miljoen pond (387 miljoen euro) die Londen wekelijks zou betalen aan EU-contributie – een bedrag dat uit de koker van Cummings komt – voortaan naar verpleegsters, röntgenmachines en ambulances gaat. Het was een van de vele Brexit-beloften die moeilijk waar te maken zijn, beseft ook Johnson.
De drie frontsoldaten van Boris
Dominic Cummings
Het hoofdpersonage in The Uncivil War, een televisiefilm over het EU-referendum, was niet Boris Johnson, Nigel Farage of David Cameron, maar Dominic Cummings (47). Deze zonderlinge strateeg, gespeeld door Benedict Cumberbatch, was de bedenker van de briljante slogan Take Back Control en legde met zijn kennis van sociale media de basis voor de verrassende zege. Voor hem is Brexit meer dan immigratie en soevereiniteit. De ambitie van Johnsons de facto stafchef is het ondermijnen van het ambtenarenapparaat, dat volgens hem niet meer geschikt is voor de wereld van nu.
Sajid Javid
De nieuwe minister van Financiën (49) is een financieel wonderkind. Als puber las deze zoon van een Pakistaanse immigrant elke dag de beurspagina’s van de Financial Times, op zijn 25ste was hij al vice-president bij Chase Manhattan en bij Deutsche Bank zou hij 3 miljoen pond per jaar gaan verdienen. Dat inkomen gaf hij op voor een ‘karig’ salaris als politicus. Deze niet-praktiserende moslim is een geboren euroscepticus en werd in 1991 als jonge partijactivist weggestuurd bij een Tory-congres omdat hij folders uitdeelde waarin de Britse toetreding tot het ERM, de embryo-euro, werd veroordeeld.
Jacob Rees Mogg
Waar in de Nederlandse politiek de Tweede Kamer de agenda bepaalt, is deze taak in Westminster weggelegd voor The Leader of the House. Johnson heeft deze sleutelfunctie geschonken aan Jacob Rees-Mogg (50). Slim. Deze Old Etonian kent elke letter van de Erskine May, de parlementaire bijbel, charmeert vijanden met zijn hoffelijkheid en gelooft heilig in Brexit. Kennis van procedures en conventies is cruciaal in een land zonder geschreven Grondwet. ‘The Mogg’ moet tegenwicht bieden aan de procedurele vindingrijkheid van de eurogezinde parlementsleden – Mister Speaker voorop.
Brexit heeft Johnson aan de macht geholpen, maar vormt een obstakel
Het tekent de paradox waarin Johnson gevangenzit. Brexit heeft hem, met een vertraging van drie jaar, aan de macht geholpen, maar eenmaal aan de macht is Brexit een enorm obstakel. Toen hij tijdens de toespraak die Liz Wicken achter het stuur zo vrolijk maakte de partijgenoten op retorische wijze vroeg of ‘we ertegen opzien’, bleef de zaal in het Queen Elizabeth II Centre muisstil. Brexit is een enorme hobbel die eigenlijk niet kan worden genomen zonder eerst parlementsverkiezingen te houden, maar om die verkiezingen te winnen, moet Johnson Brexit eerst hebben voltooid: een klassieke Catch 22-situatie.
De onderhandelingen succesvol voltooien lijkt onbegonnen werk voor Johnson. De afgelopen dertig jaar heeft hij als euroscepticus veel vijanden gemaakt in Brussel, wat de bereidheid verkleint om de Britten tegemoet te komen. Daarbij komt dat Johnson de essentie van de Europese Unie nooit heeft begrepen. Na de keuze voor Brexit hebben Johnson en zijn collega-Brexiteers verscheidene malen beweerd dat het Europese bedrijfsleven – de Italiaanse proseccoproducenten, de Duitse autofabrikanten, de Nederlandse bloementelers – alle belang heeft bij een akkoord. Daarbij vergeet hij dat de EU meer is dan een internationale supermarkt.
No deal beantwoordt aan churchilliaanse fantasieën van Johnson
Een No Deal, uittreding zonder overeenkomst, beantwoordt aan churchilliaanse fantasieën van Johnson, de Blitz spirit, de Can Do-houding van zijn landgenoten. Al is die soms ver te zoeken in een land waar flatbewoners, dankzij de overheidsinstantie Health and Safety, geen schilderijen mogen ophangen in trappenhuizen en scholen hun deuren sluiten na een sneeuwbui.
Johnson overschat de macht van zijn eigen land, maar ook die van de EU
Voor Johnson lijkt een No Deal een soort rituele ontgroening te zijn voor Het Gouden Tijdperk dat het Verenigd Koninkrijk in zijn ogen staat te wachten, compleet met een nieuw koninklijk jacht Britannia voor koningin Elizabeth.
Het opmerkelijke is dat Johnson, naast de vrij te komen 350 miljoen pond per week voor de heilige zorgkoe, weinig voordelen weet te noemen van Brexit. In zijn campagne voor het partijleiderschap beloofde hij dat na een No Deal er nog gewoon schoon water uit de kraan zal stromen, vliegtuigen zullen blijven opstijgen en kinderen Marsrepen kunnen blijven eten. Het beloofde netwerk van vrijhandelsverdragen is na drie jaar beperkt gebleven tot overeenkomsten met Chili, Fiji en de Faeröer. Veel voornemens zijn ook te bereiken in Europees verband, zoals een beter welzijn voor dieren, een onderwerp dat Johnson – en zeker zijn vriendin – aan het hart gaat.
Johnson is niet langer de vrijzinnige Tory die hij was als burgemeester
Brexit begint nog op een andere manier een obstakel te worden voor Johnson. Tot hij zich aansloot bij de Leave-campagne stond hij bekend als een vrijzinnige Tory, als een Cameroon, zoals de volgelingen van de Conservatieve oud-premier David Cameron, die koos voor modernisering, werden genoemd. Johnsons progressieve kant was de reden dat hij twee keer is verkozen tot burgemeester van Londen, een rode metropool. Zo voerde hij een Londens ‘leefinkomen’ in, een soort minimumloon dat bedrijven zouden moeten betalen. Hij steunde homorechten, maakte de stad groener en verbeterde het openbaar vervoer. Zijn critici zwegen.
Brexit maakte een einde aan dat imago. Hoewel het afscheid nemen van de Europese Unie steun kreeg vanuit linkse hoek – van Corbyn-volgelingen vooral – werd het gezien als een conservatief-nationalistisch project, een landelijk protest tegen immigratie, vooral uit Oost-Europese landen. Door de nadruk te leggen op het belang van soevereiniteit en het vaandel te dragen voor Global Britain, met de blik naar buiten, heeft Johnson zich altijd verre proberen te houden van Nigel Farage en diens Little England-opvatting, maar dat is niet gelukt. Sterker, hij heeft Farage nodig als er toch verkiezingen komen.
Dankzij Brexit wordt Johnson ook geassocieerd met Trump. Nadat hij was verkozen tot premier, noemde de Amerikaanse president hem zelfs Britain’s Trump. Daarmee zal Johnson, anders dan Trump een belezen kosmopoliet, niet blij zijn geweest. Eind 2015 zei Johnson, toen nog als burgemeester van Londen, dat Trump met zijn ‘domme onwetendheid duidelijk ongeschikt is voor het ambt van president van de Verenigde Staten’. Vier jaar later dreigt Johnson een schoothond te worden – geen Yo Blair! maar Yo Bo! – omdat een trans-Atlantisch akkoord de hoofdprijs moet zijn van Brexit.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Wat zal de financiële erfenis van Johnson zijn?
Deze Pietje Bell weet dat hij zonder Brexit fluitend Lagerhuisverkiezingen kan winnen. Met zijn zorgeloze patriottisme, dat haaks staat op Corbyns weigering het volkslied te zingen, kan hij een deel van de arbeiders- en lagere middenklasse voor zich winnen. Johnson heeft immers de gave om tegelijkertijd posh, mondain, en volks te zijn. Een mooi voorbeeld was het partijcongres van 2009 toen hij opkwam terwijl de openingstune te horen was van EastEnders, de soap in de denkbeeldige wijk Walford waarin hij een gastrol had vertolkt. Hij kritiseerde even later de financiële erfenis van Labour, ‘de damnosa hereditas, zoals we zeggen in Walford’.
Maar wat zal ooit de financiële erfenis van Johnson zijn? De Conservatieve regering heeft sinds 2010 een strak bezuinigingsbeleid gevoerd, de financiële discipline zou niet alleen hebben bijgedragen aan de opkomst van Corbyn, maar ook aan de stem voor Brexit. Johnson zelf voerde een terughoudend beleid in Londen. Maar nu beseft hij dat flinke investeringen nodig zijn, miljoenen die hij omwille van de eenheid van de natie wil pompen in politie, onderwijs, zorg en transport, vooral in het achtergebleven Noorden. Dit zal gepaard gaan met belastingverlagingen voor de rijkeren, ‘de welvaartsscheppers’. Met dit ‘fiscaal populisme’ kopieert Johnson niet alleen het zonnige optimisme van Reagan, maar ook de neiging tot potverteren, een term die doorgaans met links wordt geassocieerd. Reagans opmerking dat ‘het begrotingstekort inmiddels groot genoeg is om voor zichzelf te zorgen’ zou niet hebben misstaan in een geestige Johnson-toespraak.
Waarover hij amper spreekt, is de fundamentele zwakte van het eiland, namelijk dat Britten veel meer consumeren dan produceren. Dat zal niet snel veranderen, omdat de regering-Johnson een sterk thatcheriaans karakter heeft.
Neiging om de kracht van het Verenigd Koninkrijk te overschatten
In zijn enthousiasme heeft Johnson nogal eens de neiging om de kracht en nijverheid van zijn land te overschatten. Graag mag hij bijvoorbeeld beweren dat het Verenigd Koninkrijk de wereld aanvoert waar het gaat om accutechnologie. Het is waar dat een Britse wetenschapper met de fraaie naam John Goodenough begin jaren tachtig de lithium-ion-accu ontwikkelde, maar de inbreng van de Britten in de ‘batterijtechnologie’ staat in de schaduw van die van de Verenigde Staten, China, Japan en zelfs Frankrijk. Het is een typische Johnson-bewering: hij heeft de Big Ben horen luiden, maar weet niet waar de klepel hangt.
Hij pleegt niet alleen de macht van zijn eigen land te overschatten, maar ook de macht die de Europese Unie heeft over binnenlandse aangelegenheden. Onlangs beweerde hij tijdens een bezoek aan het eiland Man dat gerookte kipper, een vis die de Britten daar eten bij het ontbijt, niet zonder ijs met de post mag worden opgestuurd. Het bleek een Britse regel. Sterker: belastingparadijs Man behoort niet eens tot de EU.
Brexit is altijd een gevoelskwestie geweest, iets waarmee een rationalist als May zich geen raad wist. Wat dat betreft is Johnson met zijn aanstekelijke optimisme de ideale premier. Totdat de politieke prozac is uitgewerkt.
Eerste katholieke premier?
Voor het eerst hebben de Britten een premier die als kind is gedoopt in de Rooms-Katholieke Kerk. Maar op Eton College gaf Johnson het geloof van zijn moeder, de kunstenaar Charlotte Fawcett, op toen hij toetrad tot de Anglicaanse staatskerk.
Van oudsher was het voor Britse katholieken onmogelijk om premier te worden, maar Gordon Brown veranderde dat. Tony Blair werd katholiek na zijn premierschap, terwijl Theresa May tot de ‘katholieke’ vleugel van de staatskerk behoort.
Johnson is geen kerkganger, anders dan de rooms-katholieke Jacob Rees-Mogg, die liever zegt te luisteren naar de paus dan de fractiemanager.