EU-top geschorst na verzet tegen Timmermans als EC-voorzitter

Na een lange nacht onderhandelen, leek er sprake van een doorbraak: Frans Timmermans zou de beste papieren hebben om zijn voormalige baas Jean-Claude Juncker op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie. Maar verzet van de christen-democraten en de Visegrad-landen zorgt voor een impasse, die dinsdag moet worden doorbroken.

Nadat de regeringsleiders van de lidstaten van de Europese Unie (EU) vanaf zondagavond bijna twintig uur vergaderden – de langste top sinds de EU uit 28 lidstaten bestaat – is de bijeenkomst geschorst, omdat er nog geen akkoord is bereikt. De regeringsleiders konden geen overeenstemming bereiken over de verdeling van vijf topfuncties en spreken vanaf dinsdagochtend 11.00 uur verder. Naast het voorzitterschap van de Europese Commissie moeten ook de nieuwe voorzitters van het Europees Parlement, de Europese Raad, de Europese Centrale Bank worden gekozen, evenals de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger en het vicevoorzitterschap van de Commissie, de vorige baan van Timmermans.

Een paar uur eerder had het er nog alle schijn van dat de Heerlenaar zou worden gekozen als nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Dat lieten twee diplomaten in Brussel maandagochtend weten aan persbureau Reuters. Zondagavond begonnen de regeringsleiders met hun overleg over de verdeling van de topfuncties binnen de EU, waarvan het voorzitterschap van de Europese Commissie de meeste prestigieuze is.

‘Rutte, Macron, Merkel en Sanchez sloten deal over Timmermans’

Timmermans leek aanvankelijk in een zetel te zitten, omdat er volgens de Duitse Krant Welt Am Sonntag een afspraak zou zijn gemaakt tussen premier Mark Rutte (VVD), de Franse president Emmanuel Macron, de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Spaanse premier Pedro Sánchez. Tijdens de G20-top van wereldleiders in het Japanse Osaka zouden zij hebben besloten de Spitzenkandidat van de Europese sociaal-democraten (S&D) naar voren te schuiven. Rutte wilde zo’n afspraak overigens niet bevestigen: ‘Er is daar wel gesproken, maar er liggen geen concrete compromissen.’

Met de in Japan bekokstoofde deal zou het voorzitterschap aan de neus van de christen-democraten voorbijgaan, waardoor veel aan de Europese Volkspartij (EVP) verbonden regeringsleiders zich er niet zomaar bij wilden neerleggen. Veel christen-democraten vinden dat hun het voorzitterschap toebehoort, omdat zij bij de Europese verkiezingen (23-26 mei) opnieuw de grootste fractie werden. Ze maakten zondag aan Merkel bekend niet met Timmermans akkoord te willen gaan, maar toch werd die deal door voorzitter Tusk aan de Europese Raad voorgelegd. Al vrij snel bleek de voorgestelde verdeling voor te veel landen onaanvaardbaar.

EVP-premiers christen-democraten wonnen van sociaal-democraten

‘Als EVP hebben wij niet ingestemd met het pakket dat in Osaka is overeengekomen,’ zei de Ierse premier Leo Varadkar. ‘Een grote meerderheid van de EVP-premiers vindt niet dat we het voorzitterschap van de Europese Commissie zomaar moeten opgeven, zonder slag of stoot.’

‘De EVP heeft van de sociaal-democraten gewonnen, punt uit,’ zei de Bulgaarse premier Boyko Borisov. ‘We hebben het hier niet over persoonlijke kwaliteiten. De Europese kiezer heeft gesproken, en die heeft Weber op de eerste plaats gezet en Timmermans op de tweede.’ Zondagavond toog Timmermans naar de Bulgaarse ambassade in een poging Borisov te overtuigen dat hij de juiste persoon is om voorzitter te worden. Aldaar maakte Borisov de PvdA’er duidelijk dat er ook in Centraal- en Oost-Europa grote bezwaren zijn tegen een mogelijk voorzitterschap van de Nederlander.

De vier Visegrad-landen, Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië, zijn niet vergeten dat Timmermans de afgelopen jaren Hongarije en vooral Polen het vuur aan de schenen legde, omdat de democratische rechtsstaat daar onder druk zou staan. Ook hekelde hij die landen omdat zij weinig tot geen asielzoekers willen opvangen. ‘Timmermans is een kandidaat die Europa verdeelt en Centraal-Europa niet begrijpt, die het Europa niet begrijpt dat na de ineenstorting van het communisme is opgekomen,’ vindt de Poolse premier Mateusz Morawiecki. ‘Dit is niet de persoon die Europa kan verenigen,’ voegde Andrej Babis, premier van Tsjechië, daaraan toe. Ook Italië, dat onder de huidige regering een streng anti-immigratiebeleid voert, lijkt weinig te zien in Timmermans als hoogste EU-ambtenaar.

Grote verschillen in opvattingen Rutte en Timmermans over EU

In het Regeerakkoord van het kabinet-Rutte III staat dat Nederland een zo hoog mogelijke functie in Brussel nastreeft. Toch is de steun van premier Rutte voor Timmermans opmerkelijk: vooral op economisch gebied hebben de twee totaal verschillende opvattingen. Zo is Timmermans groot voorstander van verdere EU-integratie; hij is voorstander van een verplicht minimumloon in alle EU-lidstaten, en wil fiscale concurrentie tussen lidstaten een halt toeroepen door de vennootschapsbelasting te verhogen naar minimaal 18 procent. Rutte heeft zich de afgelopen maanden juist nadrukkelijk uitgesproken tegen verdere integratie, zoals in de toespraak die hij in februari in het Zwitserse Zürich hield.

Merkel wil Polen en Italië te vriend houden, Macron geërgerd

Rutte wil niet ingaan op namen, en wil dus bevestigen noch ontkennen of hij de kandidatuur van Timmermans steunt. Wel zei hij maandag dat het er rond 11.00 uur op leek dat er overeenstemming was bereikt, maar na een korte pauze bleek er toch te veel onvrede om de knoop door te hakken. De Duitse bondskanselier Angela Merkel zei maandagmiddag dat er wel een akkoord is waarmee de vereiste meerderheid van 65 procent (21 van de 28 lidstaten) zou worden gehaald, maar dat daarmee honderd miljoen EU-burgers zouden worden uitgesloten. Vooral in Polen en Italië zou de keuze voor Timmermans tot veel onvrede leiden, wat volgens Merkel onverantwoord zou zijn. Dat laat EW-correspondent Europese Unie Jelte Wiersma weten na gesprekken met diplomaten in Brussel.

De Franse president Macron had wél graag de in Osaka gesloten deal willen doordrukken, en kon maandagmiddag zijn ergernis over de gang van zaken niet verbergen. Hij noemde de bijna 20 uur durende top een ‘mislukking’ en spreekt van een ‘erg slecht visitekaartje dat we als Europese Raad afgeven’. Volgens hem raakt de geloofwaardigheid van de Europese Unie ‘serieus besmet met deze vergaderingen die zo lang duren en tot niets leiden’.