VVD, D66, GroenLinks hekelen ‘lhbti-vrije zones’ Polen: wat zijn dat?

De Poolse regeringspartij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) ligt in het Europees Parlement zwaar onder vuur omdat in het land zones zouden zijn ingesteld waar geen lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders mogen komen. Nederlandse europarlementariërs van onder meer VVD, D66 en GroenLinks zijn verontwaardigd en uiten felle kritiek. Wat zijn de ‘lhbti-vrije zones’ precies?

In het Europees Parlement sloeg D66-europarlementariër Sophie in ’t Veld alarm over zogenoemde ‘lhbti-vrije zones’ in Polen. ‘Het is een schending van mensenrechten en heeft geen plaats in de Europese Unie,’ zei In ’t Veld, die zich al vaker kritisch uitliet over wetgeving in Centraal-Europese landen als Hongarije en Polen.

‘Als je een heel deel van een bevolking wil uitwissen, dan is daar een woord voor,’ aldus de D66’er, die tot haar eigen teleurstelling niet in debat kon met de Poolse regeringspartij PiS, omdat die niet aanwezig was. ‘Ik ga dat woord niet benoemen, maar het is niet enkel discriminatie en we moeten veel verder gaan dan het slechts te veroordelen.’

Een dag later kaartte ook Liesje Schreinemacher van de VVD, net als D66 lid van de liberale Europese fractie Renew Europe, de kwestie aan in een emotioneel betoog, waarin ze verwees naar een vriend van haar die uit de kast kwam als homoseksueel. ‘En dat er in nu in Europa, in 2019, steden zijn waar dat niet kan, is voor mij onbestaanbaar.’ Vervolgens richtte Schreinemacher zich tot ‘jongens en meisjes die er op dit moment achter komen wie ze zijn’. Volgens de VVD-europarlementariër krijgen zij de steun van de VVD: ‘Wij staan achter jou!’

Ook GroenLinks is verontwaardigd over de ‘lhbti-vrije zones’ in Polen: ‘Als we hier in de EU zo trots zijn dat we zijn verenigd in diversiteit, maar tegelijk verkozen officials in Polen toestaan lhbti-ideologie-vrije zones te creëren (…),’ zegt europarlementariër Kim van Sparrentak, ‘kunnen we niet zeggen dat we genoeg doen om onze jonge mensen te beschermen.’ Kinderen voelen zich door het bestaan van dergelijke zones onveilig, zegt ze in haar maidenspeech. Dat zou in de Europese Unie niet moeten kunnen, vervolgt ze. ‘We moeten harder werken om de EU een lhbti-vriendelijke zone te maken,’ aldus Van Sparrentak, die haar toespraak afsloot door steun te betuigen aan seksuele minderheden.

Kritiek op FVD: partij is lid van zelfde Europese fractie als PiS

Omdat Forum voor Democratie (FVD) – net als de SGP – lid is van de fractie van Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) waartoe ook PiS behoort, krijgt FVD op Twitter kritiek op de ‘lhbti-vrije zones’. Zo vraagt journalist Chris Aalberts van The Post Online aan FVD-leden of ze hun Europese fractieleider Derk-Jan Eppink erop willen aanspreken. Eppink zelf heeft nog niet gereageerd.

Wat klopt er van de geruchten?

De term ‘lhbt-vrije zone’ impliceert dat er sprake is van gebieden waar lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders niet mogen komen. Dat is ook wat Sophie in ’t Veld suggereert: ‘Onvoorstelbaar laag, om hele groepen mensen te willen weren uit zo’n 70 dorpen,’ schrijft ze in een bericht op haar Facebookpagina. Klopt het inderdaad dat die groepen mensen in bepaalde dorpen niet welkom zijn?

Zo simpel ligt het niet, zegt Michiel van Blommestein, sinds 2011 correspondent in Polen voor Elsevier Weekblad. ‘Ten eerste gaat het niet om 70, maar om ongeveer 80 bestuurslagen, uiteenlopend van dorpen en kleine steden tot provincies.’ Daar zijn geen officiële wetten gekomen om lhbti’ers te weren, verduidelijkt Van Blommestein. ‘Je moet het meer zien als een convenant van bestuurders. Zij hebben gezegd: we introduceren geen wetgeving meer die lhbti’ers meer rechten geeft.’ Dit gebeurt vooral in het conservatieve achterland van PiS, maar ook bestuurders van de christen-democratische oppositiepartij PO steunen het initiatief stilzwijgend.

Verzet tegen voorlichting over ‘seksuele diversiteit’ op scholen

‘Naast de conservatieve, vaak meer rurale gebieden van Polen, willen de opstellers van het convenant deze “zones” ook uitbreiden tot voorsteden van liberale, progressieve steden als Gdansk en Poznan.’ Om wat voor soort wetten gaat het? ‘Een van de aanleidingen hiervoor was een programma dat de burgemeester van Warschau heeft opgezet voor meer seksuele voorlichting op scholen,’ zegt Van Blommestein. In die programma’s is ook lesmateriaal opgenomen over ‘seksuele diversiteit’, bijvoorbeeld over de onderwerpen homoseksualiteit en het bestaan van transgenders.

‘In de verkiezingscampagne van afgelopen zomer heeft regeringspartij PiS dat direct geframed als een poging tot het willen “torpederen” van het traditionele gezin,’ legt de correspondent in Warschau uit. Tijdens die campagne begon de conservatieve, regeringsgezinde krant Gazeta Polska met het verspreiden van stickers met het opschrift ‘Dit is een lhbt-vrije zone’, maar al snel oordeelde een Poolse rechtbank dat dit moest stoppen.

‘Ook kiosken wilde ze niet,’ zegt van Blommestein. ‘Die stickeractie werd vrij snel teruggetrokken. Nadat ook een shelter werd opgezet voor lhbt’ers die door hun eigen gemeenschap zijn verstoten, werd als tegenreactie het convenant tegen “pro-lhbt-wetgeving” op touw gezet.’ Behalve het tegenhouden van seksuele voorlichting willen de bestuurders ook dat in hun regio’s leraren niet kunnen worden ontslagen omdat ze homofobe uitspraken doen,’ vervolgt de correspondent.

Conservatieve bestuurders willen mogelijkheid om gay prides te weren

Een andere mogelijkheid die de opstellers van het convenant zouden willen hebben, is het weren van gay prides in hun steden of dorpen. ‘Ook dat gebeurt niet vaak, want in Polen is het demonstratierecht heel ruim. Als een protestmars door bestuurders wordt verboden, zorgt de rechter er vrijwel altijd voor dat die toch kan doorgaan,’ aldus Van Blommestein.

‘Die tolerantie geldt overigens ook voor tegenacties, bijvoorbeeld van extreem-rechtse groeperingen die komen betogen dat homoseksualiteit hetzelfde is als pedofilie,’ zegt Van Blommestein. Soms leidt het ruime demonstratierecht tot geweld van tegendemonstranten, zoals in juli, toen ongeveer vijftig deelnemers aan een gay pride in de noordoostelijke stad Bialystok werden aangevallen.

Geweld tegen homo’s is dus, net als in Nederland en zo veel andere Europese landen, ook in Polen een realiteit. Maar leidt het convenant in de ‘lhbti-vrije zones’ ook tot méér aanvallen op lhbti’ers? ‘Dat is lastig te zeggen, ook omdat er geen precieze cijfers over worden bijgehouden,’ zegt Van Blommestein. ‘Maar dit soort campagnes is natuurlijk ook bedoeld om dat onduidelijk te houden, want als homo’s weinig zichtbaar zijn, is ook niet vast te stellen hoe groot het probleem van antihomogeweld is.’