Paspoorthandel in de EU: corruptie op Malta

Het is al lange tijd onrustig op het eiland Malta. Het onderzoek rondom de vermoorde journalist Daphne Caruana Galizia is nog steeds niet volledig opgelost en burgers eisen al weken het vertrek van premier Joseph Muscat. Deze week bleek dat op de lijst van personen die voor honderdduizenden euro’s een Maltees paspoort kochten ook criminelen staan. Vier gebeurtenissen die deze lidstaat van de Europese Unie onder druk zetten.

Omstreden lijst verkochte EU-paspoorten

Het leverde Malta sinds 2014 een aantal jaren vele miljoenen euro’s op: de verkoop van Maltese paspoorten. Voor zo’n 900.000 euro kan iemand legaal een paspoort kopen, die de regering zelf uitgeeft. Het systeem is al jaren omstreden, want wie een Maltees paspoort koopt, wordt ook burger van de Europese Unie (EU). Dat geeft de mogelijkheid naar andere EU-lidstaten te reizen zonder visum en een bedrijf te beginnen of een bankrekening te openen in een ander EU-land. Critici vrezen dat dit terroristen en georganiseerde criminelen toegang biedt tot de Unie.

Diverse keren stelden SP, CDA, PvdA en D66 vragen aan het kabinet over deze zogenoemde paspoorthandel. Zo ook eind december, nadat was gebleken dat de lijst van personen die tussen 2014 en 2018 een Maltees paspoort kochten, veel langer was dan was verteld. Bovendien staan er verscheidene personen op die worden verdacht van criminele activiteiten.

Zo zijn de Russische miljardair Boris Iosfovich Mints, die wordt verdacht van fraude, en de voor belastingontduiking aangeklaagde Chinees Liu Zhongtian terug te vinden op de lijst. Ook de Egyptenaar Mustafa Abdel-Wadood kocht een Maltees paspoort. Hem hangt een levenslange gevangenisstraf boven het hoofd voor witwassen en fraude.

Daarnaast ligt de Groningse hoogleraar Dimitry Kochenov, ook wel ‘paspoortprofessor’ genoemd, onder vuur om zijn belangen in de omstreden paspoorthandel. Hij is betrokken bij organisaties die financieel baat hebben bij de verkoop van de paspoorten. Bovendien adviseerde hij de Maltese regering over de handel in de identiteitsdocumenten en verdedigde hij dit tegenover de Europese Commissie. Op dit moment loopt vanuit de Rijksuniversiteit Groningen een onderzoek naar Kochenov.

Moord op journalist Daphne Caruana Galizia

Een van de weinige Maltese journalisten die over de corrupte paspoorthandel schreef, was Daphne Caruana Galizia. Dit moest ze uiteindelijk met de dood bekopen. Op 16 oktober 2017 werd haar Peugeot 108 opgeblazen, vlak bij haar woning.

Galizia deed in haar blog in vlijmscherpe bewoordingen de ene na de andere onthulling over corrupte politici op het eiland. Die onderhielden volgens haar nauwe banden met de lokale maffia. Zo beschuldigde de journalist een politieke oppositieleider van contacten met een prostitutiebende en dook ze in een schimmige zaak rond een Russische miljardair die op verdachte wijze een Maltees paspoort zou hebben verworven.

Door de vele onthullingen op haar blog maakt Caruana Galizia veel vijanden. Toch duurde het lang voordat het moordonderzoek op gang kwam. Pas in november 2019 pakte de politie de breinen achter de moord op. Die blijkt in de hoogste kringen in het land te zijn georganiseerd.

Schot in de zaak kwam mede door het werk van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Als rapporteur voor de Raad van Europa doet hij onderzoek naar de rechtsstaat op Malta en naar een eerlijk verloop van het moordonderzoek.

Politieke crisis door moordonderzoek

De aanhoudingen bevestigen wat Galizia’s zonen (Paul, Matthew en Andrew) al vermoeden. De opdracht voor de moord op hun moeder komt uit de kring rondom premier Joseph Muscat.

Zo wordt de multimiljonair Yorgen Fenech aangeklaagd voor de moord op de onderzoeksjournalist. Hij probeerde bij zijn aanhouding eind november het eiland met zijn jacht te ontvluchten, maar de Maltese marine wist hem tegen te houden. Fenech is een bekende zakenman die eigenaar is van het mysterieuze bedrijf 17 Black. Galizia schreef in de laatste maanden voor haar dood over 17 Black.

Tijdens zijn verhoor noemde Fenech de voormalige stafchef van premier Muscat, Keith Schembri, en Konrad Mizzi, minister van Toerisme. Beiden kwamen al voor in de Panama Papers (zie kader), maar de premier heeft ze nooit ontslagen. Ook zouden Schembri en Mizzi geld hebben ontvangen van Fenechs bedrijf 17 Black.

De minister van Economische Zaken Christian Cardona zette zichzelf op non-actief. Hij is eind november ondervraagd door de politie. Hij zei ‘uit nationaal belang’ uit zijn functie te zijn gestapt.

Premier Joseph Muscat: ‘Man van Misdaad en Corruptie’

Op 1 december kondigde de Maltese premier Muscat aan dat hij op 12 januari zal aftreden wegens het onderzoek naar de moord op Galizia. Dagenlang is tegen de premier gedemonstreerd. Hij is tot nu toe niet direct betrokken bij de moord. Maar de arrestatie van drie van zijn vertrouwelingen was voor veel Maltezers de druppel.

In de televisietoespraak waarin Muscat zijn aftreden aankondigde, zei hij: ‘Als premier heb ik twee jaar geleden beloofd dat recht zou worden gedaan in de zaak rond de moord op Daphne Caruana Galizia. Vandaag zeg ik u dat ik mijn woord houd.’

Eind december werd Muscat uitgeroepen tot ‘Man van het jaar in georganiseerde Misdaad en Corruptie’ door Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP). Dit is een journalistieke onderzoeksorganisatie die is gespecialiseerd in misdaad en corruptie.

Op haar website schrijft de OCCRP: ‘Een vermoorde journalist. Vage offshore-deals. Een klein land in de houdgreep van grote criminele belangen. Dit zijn de factoren die hebben geleid tot de verkiezing van de Maltese premier Joseph Muscat.’