Trump en Greta Thunberg zetten elitetop Davos op scherp

Dinsdag begint de vijftigste editie van het jaarlijkse World Economic Forum in Davos. In het Zwitserse bergdorp komen de rijken der aarde, onder wie veel wereldleiders en CEO’s van grote bedrijven, bijeen om zich te buigen over wereldproblemen. De top draait vooral om klimaat, waarbij het mogelijk tot een confrontatie komt tussen twee tegenpolen: Donald Trump en Greta Thunberg. Vier vragen en antwoorden over het veelbekritiseerde elitefeestje.

Wat zijn de belangrijkste thema’s?

Traditioneel gaat de top in Davos over de staat van de wereldeconomie, maar het is weinig verrassend dat klimaat dit jaar de agenda van het World Economic Forum (WEF) domineert. Het officiële thema van de top luidt ‘Belanghebbenden voor een samenhangende en duurzame wereld’, waarmee de organisatie voorsorteert op een ‘groene’ bijeenkomst. Niet voor niets publiceerde de WEF-organisatie vorige week een rapport waarin klimaatverandering de grootste bedreiging voor de wereld wordt genoemd.

In het zogenoemde Global Risk Report 2020 staan extreem weer, ‘het falen van klimaatactie’, natuurrampen, het verlies van biodiversiteit en ‘door mensen veroorzaakte milieurampen’ benoemd als de meest waarschijnlijke risico’s voor de komende tien jaar. De risico-top-10 wordt gecompleteerd door watercrises, datafraude of -diefstal, ‘onvrijwillige migratie’, ‘sociale instabiliteit’ en cyberaanvallen.

Net als de laatste jaren is er veel aandacht voor het bereiken van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties (VN) uit 2015: zeventien duurzame ontwikkelingsdoelstellingen die in zijn 2030 moeten zijn bereikt, zoals toegang tot schoon water, onderwijs en het verminderen van armoede, honger en (gender)ongelijkheid.

Diversiteit – meer vrouwen, etnische minderheden en andere ‘ondervertegenwoordigde groepen’ – ontbreekt uiteraard niet op de agenda. Ook de ‘circulaire economie’, elektrisch transport en de gevolgen de vierde industriële revolutie, waarmee de toenemende invloed van robotisering en kunstmatige intelligentie op de arbeidsmarkt wordt bedoeld, komen aan bod.

Wie zijn de belangrijkste gasten?

De eerste belangrijke spreker is Donald Trump. Dinsdagochtend, kort na het officiële begin van de vierdaagse top, spreekt hij over de wereldpolitiek. Vorig jaar annuleerde hij zijn bezoek wegens de shutdown van de Amerikaanse overheid die werd veroorzaakt door het conflict tussen de Republikeinen en de Democraten over de door Trump gewenste grensmuur met Mexico. Twee jaar terug kwam de Amerikaanse president, die sceptisch is over globalisering, op voor de belangen van de Verenigde Staten en verdedigde hij zijn America First-beleid. Ook ditmaal wordt verwacht dat hij de successen van de Amerikaanse economie bezingt en kanttekeningen plaatst bij het multilateralisme waar in Davos doorgaans op wordt gehamerd.

Mogelijk zal Trump ingaan op de handelsoorlog met China, waarmee het Witte Huis vorige week een akkoord bereikte. Voor het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is dat akkoord reden tot voorzichtig optimisme over de wereldeconomie, die volgens de voorspellingen wel iets trager dan verwacht gaat groeien. Dit vanwege tegenvallende groei in opkomende landen als India. Dat blijkt uit cijfers die het IMF maandag publiceerde over de stand van de wereldeconomie. De afgenomen kans op een harde Brexit is wel een lichtpunt, zei IMF-president Kristaline Georgieva maandag aan de vooravond van de top in Davos.

Velen kijken verwachtingsvol uit naar een eventuele confrontatie tussen Trump en Greta Thunberg. In september bespotte de Amerikaanse president het Zweedse ‘klimaatmeisje’ na haar tirade bij de VN in New York, door haar een ‘erg vrolijk meisje’ te noemen. Op voorhand lijkt de kans evenwel klein dat de als klimaatsceptisch bekendstaande Trump – onder zijn leiding stappen de Verenigde Staten uit het VN-klimaatverdrag van Parijs – uitgebreid over klimaatbeleid zal spreken.

Thunberg zal dat uiteraard wel doen. Ze neemt zitting in een panel dat zich gaat buigen over de vraag ‘hoe een klimaatapocalyps af te wenden’. Eerder deze maand schreef Thunberg in een opiniestuk in de Britse krant The Guardian al dat ze in Davos wereldleiders zal vertellen afscheid te nemen van de economie van de fossiele industrie: ‘We eisen dat tijdens het Forum van dit jaar, deelnemers van alle bedrijven, banken, instituties en overheden onmiddellijk stoppen met investeringen, subsidies, exploratie en winning van fossiele brandstoffen. Dat willen we niet gedaan krijgen in 2050, 2030 of zelfs 2021, maar we willen dit nu gedaan krijgen – als in nu direct.’

Andere prominente sprekers zijn Christine Lagarde, sinds september president van de Europese Centrale Bank, NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg, de  Duitse bondskanselier Angela Merkel en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif was eveneens uitgenodigd, maar maakte maandag bekend dat hij niet komt: ‘Ze hebben het programma aangepast dat ze voor hem hadden, waar we het over eens waren, en ze bedachten iets anders,’ zei een woordvoerder van Zarif. Zo blijft de pikante ontmoeting tussen Amerika en Iran, de laatste weken verwikkeld in een groot militair conflict, uit.

Hoe is Nederland vertegenwoordigd?

Van de bijna 3.000 gasten in Davos komen er 69 uit Nederland. Namens het kabinet maken premier Mark Rutte (VVD) en de ministers Wopke Hoekstra (CDA, Financiën), Sigrid Kaag (D66, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) en Bruno Bruins (VVD, Volksgezondheid) hun opwachting. Dat geldt ook voor koningin Máxima.

Het bedrijfsleven is eveneens goed vertegenwoordigd. De CEO’s van grote Nederlandse ondernemingen als Shell, Schiphol, Philips, Unilever, DSM, KPN en Damen Shipyards Group zijn aanwezig. Ook de topmannen van de grootste banken praten mee in Davos: Kees van Dijkhuizen (ABN Amro), Klaas Knot (De Nederlandsche Bank), Ralph Hamers (ING) en Wiebe Draijer (Rabobank) zijn er allen bij.

Waarom is er kritiek op de top in Davos?

Vorig jaar was het al een veelgehoord kritiekpunt, dit jaar zal het niet anders zijn: een groot deel van de sprekers die in Davos uitgebreid alarm zullen slaan over CO2-uitstoot en klimaatverandering, komen waarschijnlijk met een privévliegtuig naar Zwitserland. Volgens CNN landden vorig jaar in drie dagen tijd zeker 309 privéjets op luchthavens vlakbij het Zwitserse bergdorp. Daarbij zijn de vluchten van presidenten, premiers en andere staatshoofden nog niet eens meegerekend. Ook dit jaar zullen naar verwachting weer tal van privévluchten van en naar Davos opstijgen. Van ‘vliegschaamte’ is dus allerminst sprake onder de deelnemers van het WEF.

Om iets te doen aan het vervuilende imago dat aan de top kleeft, heeft de organisatie van het WEF in 2017 besloten om alle CO2-emissies te berekenen en te compenseren, meldt nu.nl. Ook worden ‘herbruikbare decors’ gebruikt, is 90 procent van het eten seizoensgebonden en is er één dag waarop geen vlees wordt geserveerd. Daarnaast rijden er gratis shuttles en openbare bussen rond, en worden elektrische of hybride auto’s gebruikt om de prominente gasten te vervoeren.

Naast kritiek op hun vlieggedrag krijgen de veelal welgestelde gasten in Davos nog een verwijt: hun rijkdom zou ongelijkheid en armoede veroorzaken. Traditiegetrouw kwam Oxfam Novib, dat in 2018 zwaar in verlegenheid werd gebracht toen een reeks seksschandalen aan het licht kwam, maandag met een rapport over economische ongelijkheid. Zoals elk jaar concludeert de hulporganisatie dat het verschil tussen arm en rijk weer is gegroeid, en dat een selecte groep ‘superrijken’ meer vermogen bezit dan miljarden mensen aan de onderkant van de samenleving. De kritiek is niet in het minst gericht op de gasten van het WEF in Davos: volgens het Amerikaanse medium Bloomberg zijn onder de 3.000 gasten ongeveer 120 miljardairs.

Aan de vooravond van het vorige World Economic Forum in Davos schreef Michiel Dijkstra een commentaar (zie kader) over de conclusies van Oxfam Novib. ‘Oxfam Novib raast tegen rijken, ­terwijl armen beter af zijn dan ooit,’ schreef hij. ‘Het aantal mensen dat in extreme armoede leeft is in tien jaar tijd gehalveerd. “Onze economie” werkt uitstekend.’