Biden breekt volledig met klimaatbeleid Trump

Het klimaatbeleid van de Verenigde Staten draait onder president Joe Biden 180 graden. Zijn ambities zijn enorm: in 2035 moet alle stroom klimaatneutraal zijn, er komen een half miljoen laadpalen en de overheid investeert miljarden dollars in innovatie. Om dit te verwezenlijken zal Biden al zijn politieke stuurmanskunst nodig hebben.

Vandaag wordt in Washington DC de Democraat Joe Biden beëdigd als de 46ste president van de Verenigde Staten. Of het land daarmee echt een compleet andere koers gaat varen, is afwachten. Maar voor het thema klimaat bestaat daarover geen twijfel. Een groter contrast tussen Biden en zijn voorganger Donald Trump is nauwelijks mogelijk.

Van Chinese hoax naar speerpunt

De afgelopen vier jaar besteedde Trump, die klimaatverandering ooit – naar eigen zeggen grappend – afdeed als Chinese hoax, nauwelijks aandacht aan het thema. Sterker nog, hij zwakte bestaand klimaat- en milieubeleid af. Meest zichtbaar was de terugtrekking van de Verenigde Staten uit het door bijna alle landen gesloten klimaatverdrag van Parijs.

Maar Trump versoepelde ook meer dan honderd binnenlandse milieuregels, zoals normen voor zuinig brandstofgebruik door auto’s en maatregelen om gaslekken in de olie- en gasindustrie tegen te gaan. Verder kortwiekte hij overheidsinstanties die zich bezighielden met klimaatverandering. Dit moest ruim baan geven aan bedrijven.

Ook Trump kon neergang steenkool niet stuiten

Wel zaten er grenzen aan Trumps invloed. De macht van de federale overheid is beperkt en – door Democraten geleide – staten en steden gingen door met klimaatbeleid. Mede door de Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigde belandden in december 2020 ook klimaatplannen in het stimuleringspakket om de gevolgen van de coronacrisis op te vangen.

En soms ging de markt zijn eigen gang. Tijdens zijn campagne in 2016 maakte Trump zich hard voor steenkool en mijnwerkers. Maar zelfs onder Trump bleef steenkool terrein verliezen aan goedkoop (schalie)gas. Ook bleven veel bedrijven inzetten op verduurzaming.

1.

Wat mogen we van Biden verwachten op klimaatgebied?

Hij zal veel verder gaan dan president Barack Obama, onder wie hij diende als vicepresident. Niet alleen heeft Biden ingrijpende beleidsplannen, maar klimaat wordt een strategisch thema. Zo zitten in Bidens regering diverse bewindslieden met een klimaatprofiel, vaak op sleutelposities. Bekendste voorbeeld is oud-minister van Buitenlandse Zaken John Kerry. Hij wordt klimaatgezant én krijgt voor het eerst een zetel in de nationale veiligheidsraad.

Een van Bidens eerste en meest symbolische stap is dat de Verenigde Staten weer toetreden tot het klimaatverdrag van Parijs. Verder zal de nieuwe president door Trump genomen maatregelen, waar mogelijk, direct terugdraaien. Met eigen plannen wil Biden de economie snel en ingrijpend verduurzamen. In 2050 moeten de Verenigde Staten netto geen broeikasgassen meer uitstoten en in 2035 moet de hele Amerikaanse stroomvoorziening klimaatneutraal zijn. Ambitieuze doelen, waarmee de Verenigde Staten grofweg dezelfde marsroute kiezen als de Europese Unie en Nederland.

Ook de rest van de economie wordt verduurzaamd. Biden wil miljarden dollars investeren in een elektrische-auto-industrie, het energiezuiniger maken van huizen en verbeteren van het openbaar vervoer. Ook komen er een half miljoen opladers voor elektrische auto’s. Biden – gekend treinfanaat – investeert fors in een beter spoornet. Ten slotte komt er veel geld beschikbaar voor onderzoek naar betere batterijtechnologie, groene waterstof, maar ook de volgende generatie kernreactoren.

Miljoenen nieuwe banen en ‘klimaatrechtvaardigheid’

Biden benadrukt dat die investeringen moeten leiden tot miljoenen nieuwe banen en een concurrerende economie. Ook praat hij vaak over ‘klimaatrechtvaardigheid’. De gevolgen van klimaatverandering en het klimaatbeleid moeten eerlijk worden verdeeld en niet eenzijdig drukken op de allerarmsten.

Om al die ambities te realiseren, wil Biden een ‘afdwingingsmechanisme’. Wat dat betekent, is nog vaag. Meest voor de hand liggend is het belasten van CO₂-uitstoot. Bijvoorbeeld een CO₂-belasting. Of een emissiehandelssysteem met aan de grens een heffing om Amerikaanse bedrijven te beschermen tegen landen zonder zo’n systeem. Biden sprak eerder zijn steun uit voor zo’n systeem. Maar er wordt ook gesproken over een alternatieve aanpak; het met normen afdwingen van een lagere CO₂-uitstoot.

2.

Gaat dat allemaal lukken?

De plannen zijn buitengewoon ambitieus. Waarschijnlijk zou elke regering moeite hebben ze door te voeren. Kijk naar de schermutselingen in de Tweede Kamer om de plannen uit het Klimaatakkoord te verwezenlijken. En in Washington wachten tal van barrières. Kleinere maatregelen kan Biden eenvoudig doorvoeren, bijvoorbeeld per decreet. Maar deze zijn door een volgende president eenvoudig terug te draaien. Voor nieuwe wetten heeft Biden telkens een meerderheid nodig in zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden.

Op papier is er een meerderheid, maar dat is met de kleinst mogelijke marge. In de Senaat hebben Republikeinen en Democraten allebei vijftig zetels, waardoor vicepresident Kamela Harris de doorslaggevende stem heeft. Toch is dat geen garantie op succes. Sommige Democratische politici komen uit staten met veel banen in de ‘fossiele’ industrie. Een Senator als Joe Manchin uit steenkolenstaat West Virginia zal zich verzetten tegen veel van Bidens plannen.

Laveren tussen het midden en hardlinks

Aan de ander kant hoopt de hardlinkse vleugel van de Democraten de president tot nog veel groener beleid te dwingen. Biden zal daartussen moeten laveren. Steun van individuele Republikeinen is niet helemaal uitgesloten – ook zij willen best groene investeringen in hun staat en er bestaan voorstanders van CO₂-beprijzing – maar erg waarschijnlijk is hun steun niet in het gepolariseerde Washington.

Veel van Bidens beleid zal juridisch ook nog worden aangevochten. Ingrijpende wijzigingen van het milieubeleid belanden op termijn waarschijnlijk bij het Hooggerechtshof. Mede dankzij Donald Trump zijn nu zes van de negen rechters van dit Hof conservatief. Die zijn niet per se tegen klimaatbeleid, maar zullen wel wetten afkeuren als de federale overheid te veel macht naar zich toetrekt.

3.

Welke impact zal Biden internationaal hebben?

Biden wil op klimaatgebied uitstralen: Amerika is terug. Vandaar dat hij onmiddellijk weer toetreedt tot het akkoord van Parijs en zwaar inzet op diplomatie. Kijk maar naar het aanstellen van een zwaargewicht als Kerry als klimaatgezant. Na ‘Parijs’ in 2015 werd internationaal weinig vooruitgang meer geboekt met het maken van afspraken over klimaat, mede doordat de Verenigde Staten onder Trump niet meededen of zelfs dwarslagen. Onder Biden is er meer kans op succes, bijvoorbeeld op de klimaattop in november 2021 in Glasgow.

‘Komende jaren kunnen we grote stappen maken,’ verwacht Marcel Beukeboom (48), de Nederlandse klimaatgezant en nummer 39 op de kandidatenlijst van D66 bij de komende Tweede Kamerverkiezingen. Nu ook de Verenigde Staten weer inzetten op klimaat doen alle drie grote blokken meer. De EU werkt aan een Green Deal die ertoe moet leiden dat het blok in 2050 netto geen broeikasgassen meer uitstoot. China kondigde eind 2020 aan die mijlpaal te willen bereiken in 2060.

Met de VS krijgt klimaatbeleid internationaal kritische massa

Doordat EU, VS en China dezelfde kant opgaan, krijgt het klimaatbeleid een kritische massa, legt Beukeboom uit. Ook voor landen die niet enthousiast zijn, wordt het bijna onontkoombaar. ‘Dat zag je ook bij het akkoord van Parijs, waar de drie grote blokken het eens waren. Landen met tegenzin, zoals Australië en Brazilië, gingen mokkend akkoord,’ zegt Beukeboom. Hij verwacht dat het voor deze landen, maar ook Rusland en Saudi-Arabië lastiger wordt te traineren.

Maar Biden zal ook tijd nodig hebben het geschonden vertrouwen bij opkomende en kwetsbare landen te repareren, zegt Beukeboom. Hun is beloofd dat ze (financiële) hulp zouden krijgen bij het tegengaan van klimaatverandering en het opvangen van de gevolgen. De Verenigde Staten schortten hun bijdrage aan het hiervoor bedoelde Klimaatfonds echter op. Sowieso maken veel landen beloftes niet waar. ‘Vertrouwen komt te voet en gaat te paard,’ zegt Beukeboom. ‘Die schade van vier jaar moet zorgvuldig worden hersteld.’

4.

Heeft Biden ook invloed op het klimaatbeleid in Nederland?

De invloed zal hoogstens indirect zijn. Zo is het mogelijk dat meer (internationale) bedrijven concluderen dat verduurzaming onvermijdelijk is en daarop inzetten. Ook vergroot het beleid van Biden de kans dat de Green Deal van de EU slaagt, zegt Beukeboom. Zeker als de Verenigde Staten werk maken van het beprijzen van CO₂-uitstoot.

Stel dat de Verenigde Staten een emissiehandelssysteem invoeren, dan kan vrij gehandeld worden tussen EU – dat ook klimaatbeleid heeft – en de Verenigde Staten. Op import uit landen zonder klimaatbeleid komt dan een heffing. Later dit jaar praat de EU sowieso over zo’n ‘grenscorrectie’ voor het eigen al bestaande emissiehandelssysteem. Internationaal bestaat daar weerstand tegen. Als de Unie een blok vormt met de Verenigde Staten, staat het geopolitiek sterker en is de kans groter dat die heffing er komt.

Dit voorkomt dat Europese bedrijven op achterstand staan tegen concurrentie in het buitenland die bedrijven niet laat betalen voor CO₂-uitstoot.  ‘Olifant in de kamer is hier natuurlijk China’, zegt Beukeboom. Uiteindelijk leidt dit er mogelijk toe dat de VS en EU hun klimaatbeleid ‘exporteren’. Andere landen gaan CO₂-uitstoot beprijzen om te voorkomen dat hun bedrijven op achterstand staan op de Europese en Amerikaanse markten.