Fidesz, de partij van de Hongaarse premier Viktor Orbán, is uit de Europese Volkspartij (EVP) gestapt. De EVP is de machtigste partij in de Europese Unie en had Fidesz al geschorst wegens het beperken van de persvrijheid en aanpassingen van rechtspraak en democratie ten voordele van Orbáns partij. Een dreigend definitief exit is Orbán voor. Hij trok woensdag zijn partij zelf terug.
De opluchting bij het CDA is groot. Al jaren pleit CDA-delegatieleider Esther de Lange ervoor Fidesz uit de EVP te zetten. Woensdag was het zover. De EVP, onder leiding van de Poolse oud-premier en ex-Raadsvoorzitter Donald Tusk (Burgerplatform), had voorgesteld de partijregels zo aan te passen dat niet alleen individuele parlementsleden kon worden buitengezet, maar hele partijen. Orbán stuurde daarop zondag een brief naar de Duitse EVP-fractievoorzitter Manfred Weber (CSU). Daarin dreigde Orbàn Fidesz uit de EVP terug te trekken als de EVP-parlementsleden voor de gewijzigde partijregels zouden stemmen. Zo gebeurde het.
Meer nieuws uit Brussel: Kati Piri: rode lap voor boze Turken
Van de 200 EVP-parlementsleden stemden 148 voor de nieuwe regels, 28 tegen. Vier onthielden zich. Met dat resultaat zou het door de EVP al geschorste Fidesz als voltallige partij kunnen worden buitengezet. Orbàn wachtte het onvermijdelijke niet af en trok zijn partij en daarmee elf Europarlementariërs zelf terug. Hij noemde de stemming over de aanpassing van de EVP-regels een poging ‘om democratisch gekozen parlementsleden de mond te snoeren.’ Ook zei hij: ‘Het is een vijandige actie tegen Fidesz en onze kiezers.’
Vertrek ‘onvermijdelijk’
De Lange, een van de meest vocale anti-Fidesz-stemmen in de EVP, zegt dat het vertrek van Fidesz ‘onvermijdelijk’ was. ‘Mentaal hadden we al afscheid van hem (Orbán) genomen. Orbán is de afgelopen jaren helaas mijlenver van de kernwaarden van de EVP afgedreven en is daarin keer op keer een morele grens over gegaan.’ De Nederlandse, Scandinavische, Belgische en Oostenrijkse christendemocraten drongen al lange tijd aan op een Fidesz-exit. De CDU van de Duitse bondskanselier Angela Merkel talmde. Merkel wilde de Fidesz-stemmen aan haar zijde houden.
De EVP werd de laatste jaren namelijk steeds meer een Oost-Europese partij. In Frankrijk, de Benelux, Italië en Scandinavië zijn christen-democratische partijen vaak gedegradeerd tot tweede of derderangs. Terwijl in Oost-Europa EVP-partijen verkiezingen wonnen en presidenten en premiers leveren, zoals in Hongarije, Bulgarije en Roemenië. Om de EVP als grootste machtsplatform te behouden, werden Merkels CDU en Webers CSU dus steeds afhankelijker van meer conservatieve Oost-Europeanen onder wie Orbán. Gezien die realiteit wilden Merkel en co niet al te principieel doen over hervormingen die premiers zoals Orbán doorvoerden ten bate van zichzelf en hun vrienden die dankzij EU-subsidies plots heel rijk zijn geworden.
Maar nu blijkt dus toch een grens bereikt en hebben de principes van De Lange het – voor eventjes – gewonnen van de machtsinstincten van Merkel. Alhoewel dat wel in perspectief moet worden gezien. Zonder de elf Fidesz-leden is de EVP nog altijd de grootste fractie met 189 van de 705 leden. De sociaal-democratische S&D (PvdA) heeft 145 Parlementsleden. Opgeteld houden de EVP, S&D en de liberalen als pro-integratieblok een meerderheid met de door CDU/CSU gedomineerde EVP in de centrumpositie. Die rekensom is binnen de CDU/CSU ook gemaakt.
Orbáns overname EVP strandt
Vast staat in ieder geval dat Orbáns energieke pogingen om de EVP zijn ideologische kant op te buigen, zijn mislukt. Hij gaf jarenlang energieke toespraken op EVP-congressen over de bescherming van een christelijk Europa, tegen immigratie en voor een stimuleringsbeleid om Europeanen kinderen te laten krijgen. Die opvattingen resoneerden, zeker tijdens de immigratiecrisis van 2015. De verkiezingsresultaten van Oost-Europese EVP-partijen en de opkomst van anti-immigratiepartijen in West-Europa spraken voor zich.
Orbán bouwde in eerste instantie goede relaties op met Weber en de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz (ÖVP) die het bouwen van hekken aan de Hongaarse en EU’s buitengrens om illegalen buiten te houden prezen. Hij werd in 2016 zelfs ontvangen door de toen al zwaar zieke en inmiddels overleden Helmut Kohl (CDU), de Duitse ex-bondskanselier. Merkel liquideerde Kohl politiek na een zwart geld-affaire in de CDU. Met Orbán nam hij wraak en bekritiseerde hij Merkels immigratiepolitiek. Dat werd wereldnieuws.
Maar met immigratie van de voorpagina’s verloor Orbán het momentum. Het licht kwam steeds meer te staan op zijn hervormingen om Hongarije om te bouwen tot een eenpartijstaat. De stemmen zoals die van De Lange wonnen daarmee aan kracht.
Grote vraag is wat Orbán nu gaat doen. Binnen de machtige EVP had hij toegang tot de machthebbers en het geld. Die toegang is weg. Orbán geestverwanten van de Poolse regeringspartij PiS zijn de dominante partij in de Europees Parlementsfractie Conservatieven en Hervormers (SGP, FVD). Mogelijk sluit Orbán zich daar bij aan of vormt hij een nieuwe fractie, maar hij heeft daarover nog niets gezegd.